Bài từng đưa trên Fb của tôi 28-7-2020
--------------
Có lần trên Fb Nhân Thế Hoàng, tôi đọc thấy đoạn
văn sau đây:
“Nhiều bạn bè trong nước cứ chê rằng: Người Việt
mình xấu xí, lười nhác, giỏi làm thầy hơn làm thợ nên đất nước mới không phát
triển chứ không phải do đường lối chính sách, vì đường lối chính sách đưa ra là
đúng, chỉ do người thực hiện không làm đúng theo chỉ thị mà thôi.
Cái này là điệp khúc mà mấy bạn trẻ cuồng đảng hay phát ngôn để bảo vệ khi có ý kiến trái chiều chê trách về các vấn đề xã hội hay tình trạng bê bết của nền kinh tế hiện nay.
Thế bạn có biết, cũng là người Việt nhưng năng suất
lao động của 3 triệu người Việt ở Mỹ tương đương với năng suất lao động của 90
triệu người Việt trong nước hay không? Con số 100 tỷ USD tạo ra hằng năm của 3
triệu người Việt ở Mỹ đã nói lên điều đó, điều này chứng minh người Việt không
thua kém bất cứ dân tộc nào trên thế giới về độ thông minh, cần cù, chịu khó,
chỉ là do bị kèm cặp quá nên 90 triệu người trong nước mới làm việc kém năng
suất và hiệu quả như vậy. Người xưa có câu: "Cây quýt trồng ở đất này thì
ngọt mà mang sang đất khác thì chua", và lạ thay cây quýt Việt thường chua
ở xứ mình nhưng lại ngọt ở xứ người!”
---
Xin ghi nhanh ở đây mấy suy nghĩ của bản thân tôi
về chuyện này:
LỊCH SỬ VẤN ĐỀ: Nhiều thói hư tật xấu liên quan đến
sự làm ăn kém cỏi ở người Việt mà chúng ta mới phát hiện, theo tôi, đã có từ
thời trung đại, từ thế kỷ XIX về trước.
Khi làm chuyên mục những lời cảnh tỉnh của người
xưa, đăng trên TTVH hồi 2005-2007 và sau có đưa vào blog cá nhân, tôi chủ yếu
lấy ý kiến của các nhà trí thức VN đầu thế kỷ XX.
Đối tượng phê phán của họ là cách sống cách suy
nghĩ làm ăn của người Việt trước khi bước sang thời hiện đại, tức là trước khi
chuyển qua thời Pháp thuộc.
Bản thân các trí thức này sở dĩ có cái nhìn sáng
suốt đó cũng là sau khi theo học ở các nhà trường người Pháp mới mở, có được
cách nhìn cách nghĩ của phương Tây.
Từ sau 1945, yếu tố tự phê phán trong tư duy người
Việt ngày càng thui chột, các trí thức Hà Nội được đào tạo sau cách mạng khi
suy nghĩ về người Việt chủ yếu làm nổi bật các mặt tích cực trong tính cách
người Việt.
Để làm gì? Để động viên người ta đi đánh giặc.
Vì cái mục đích cao cả nhưng lại thiển cận ấy, dân
ta tự cho phép mình khen lu bù, "khen cho nó chết", không cần biết
hậu quả sẽ tới.
Trong và sau chiến tranh, nhiều thói xấu cũ của
người Việt càng cô kết đậm đà sâu sắc hơn, người ta lại hay giở lý ra để tự
biện hộ.
Chỉ đến khi bắt tay vào việc làm ăn sinh sống theo
nhịp sống bình thường, gặp nhiều cú sứt đầu mẻ trán, thì cái nhu cầu tự phê
phán kia mới trở lại.
Nhưng dùng lại một câu trong Truyện Kiều -- rằng
quen mất nết đi rồi, -- chúng ta thiếu hẳn những nhà nghiên cứu nhìn sâu vào
các quá trình tâm lý xã hội và xem xét sự phát triển của cộng đồng trong chiểu
dài lịch sử, đối chiếu với những chuẩn mực phổ quát của con người hiện đại, từ
đó làm cuộc phân tích toàn diện để giúp cho cả cộng đồng có được một cuộc tự
nhận thức chính xác.
Các lời bàn cãi hiện nay còn loanh quanh và thiếu
sức thuyết phục, nhiều khi lại đi lạc hướng.
Tại sao lại có hiện tượng ở trong nước thì dở, ra
nước ngoài mới tử tế?
Dẫn chứng mà bạn Nhân Thế Hoàng nêu lên là không
thể cãi được.
Theo tôi nó chỉ chứng tỏ, cái hay cái tốt ở người
mình không bền chắc.
Tự chúng ta không định hướng nổi cuộc sống chúng
ta.
Chỉ khi bị buộc phải làm theo sự chỉ đạo của người
khác, chúng ta mới dứt bỏ được thói quen cố hữu từ ngàn đời ông cha để lại để
có thể sống và làm việc như mọi con người tử tế khác trên thế giới.
Chính trường hợp 3 triệu người VN ở Mỹ mà bạn Hoàng
nêu là nằm trong hoàn cảnh đó.
Trở lại với đầu thế kỷ XX. Tôi nói điều sau đây với
tâm lý hơi ngần ngại – nó đi ngược với những điều tôi cùng với lọai người như
tôi quen cho là như vậy nhưng nghĩ đi nghĩ lại thấy không tự bác bỏ được nên
buộc phải nói -- đó là, chính do sự bảo trợ của người Pháp, sống trong một nhà
nước do người Pháp quản lý, mà người Việt có được sự thay đổi trong tính cách
và có những bộ phận đạt được cách sống cách suy nghĩ trình độ làm việc của con
người hiện đại.
KẾT LUẬN TẠM THỜI : chúng ta là một cộng đồng kém
về năng lực tự quản lý. Trong những điều mà chúng ta học được từ văn hóa Trung
Hoa, cái chúng ta học được ít nhất là văn hóa tổ chức xã hội, văn hóa quyền
lực.
Cai trị học – bên Trung quốc người ta gọi là TRỊ
QUỐC CHI ĐẠO -- là cả một vấn đề lớn, muốn có kết luận thuyết phục cần trở lại
với các tài liệu lịch sử, phải nhiều người nghiên cứu và suy nghĩ công phu mới
làm được, tôi chỉ nêu sơ sơ như vậy.
Dưới đây để chứng minh cho ý kiến trên, tôi lấy
thêm một số ví dụ không phải trong khu vực chính trị mà chỉ là trong phạm vi
đời sống thông thường.
Trong thế kỷ XX, chúng ta bắt đầu có những nhà khoa
học tự nhiên đạt chuẩn quốc tế. Nhưng nhìn vào tiểu sử của họ ta thấy ngay
không người nào trong họ là không trải qua việc một thời gian dài học ở nước
ngoài.
Thực tế VN, nền giáo dục VN, không thể đào tạo ra
họ.
Ngô Bảo Châu – cũng như Tôn Thất Tùng, Trần Đức
Thảo trước kia -- không chỉ là hiện tượng của văn hóa VN mà còn là hiện tượng
của văn hóa Tây phương, trước tiên là văn hóa Pháp.
Sao ta lại cứ cố quên như vậy?
Trong phạm vi hướng nghiệp cho con em trong các gia
đình bình thường hiện nay, chị Phương Quỳnh bạn tôi có lần kể cho tôi chuyện
sau.
-- Con mình học khá giỏi, nhưng đi làm cho các ông
chủ trong nước một hồi, thấy đằng nào cũng chết.
Làm cho nhà nước thì gặp toàn những ông dốt, lại
còn cái lối phong kiến cổ lỗ, coi bọn mới ra trường như kẻ ăn người ở, chuyên
sai vặt.
Làm cho tư nhân - nhất là tư nhân xuất thân Hà Nội
- cũng phần lớn là bọn trương ra cái biển thật to để dọa thiên hạ, chưa làm đã
lo buôn lậu với lại đi hối lộ cấp trên cùng là sẵn sàng cạnh tranh với các đồng
nghiệp bằng mọi thủ đoạn man rợ.
Và Phương Quỳnh khuyên:
-- Các cậu có con bây giờ thì phải tính trước đi,
cố hướng con cái kiếm được việc cho các hãng nước ngoài, ở đó cắn răng mà học
lấy nghề thì mới nên người được.
----
Vài điều tôi tạm rút ra cho mình:
+ Xã hội VN từ nhiều thế kỷ nay chỉ được tổ chức
theo những nguyên tắc quá đơn giản. Việc quản lý con người theo nghĩa đầy đủ
nhất của chữ này chưa bao giờ được coi như một nghiệp vụ mà người ta phải học
hỏi mới làm được. Cái khó nhất với nhiều người Việt có năng lực là tìm ra ông
chủ xứng đáng với mình.
+ Chính vì chúng ta không có những nhà quản lý
giỏi, những ông chủ giỏi mà mọi nghề nghiệp trong xã hội đều cứ mãi mãi lạc
hậu, và trước mắt chỉ đi làm ăn dưới quyền chỉ đạo của người nước ngoài, ta mới
khá lên được.
+Chỉ khi có được những người biết tổ chức cho những
người khác làm việc - trên phương diện chính trị là những người biết quản lý
quốc gia -- , ta mới có quyền nói rằng đã đi đúng đường hứa hẹn một sự phát
triển bền vững.
Chỉ lúc đó, dân ta mới sửa được những tính xấu cố
hữu như lười biếng dối trá ăn cắp …và – cho tôi bổ sung thêm một thói xấu nữa
-- là chỉ giỏi cãi bừa cãi sằng, rồi hễ ai động vào tử huyệt của mình liền chửi
người ta thiếu thiện chí.
GHI CHÚ NGÀY 17 THÁNG 7 2020
Bài viết này tôi viết từ ngày 30 tháng 10 năm 2014
và lần đầu tiên được đưa trên blog cá nhân vào thời điểm đó.
Hôm nay xem lại tôi thấy tôi đã không chỉ rõ có một
thực tế nhiều phần ngược lại là con người trong xã hội miền Nam 1954 /75 khi đó
chúng ta phát triển không kém gì các nước Đông Nam Á , nhìn chung có thể nói
người Việt hồi đó là những người rất biết làm ăn sinh sống trình độ nghề nghiệp
đạt tiêu chuẩn quốc tế năng suất xã hội cũng vậy, và trước tiên là đã biết làm
giáo dục để tạo ra những thay đổi căn bản trong nòi giống .
Nhưng đây là chỗ tôi hiểu rất ít nên không có điều
kiện để triển khai các ý chính của bài cho được chặt chẽ hơn.
Phần lớn những tìm hiểu nghiên cứu của tôi lâu nay
về thói hư tật xấu người Việt và rộng ra về người Việt nói chung -- ví dụ người
Việt sau chiến tranh có cái triết lý “chỉ có những việc không làm được chứ
không có những việc không được làm” -- là chủ yếu liên quan đến tình hình kinh
tế xã hội và con người ở "bên thắng cuộc".