Nguyên đây là bài viết TRUNG HOA CÓ NHIỀU ĐIỀU KHÁC NGƯỜI VIỆT
của Hoàng Hồng Minh. Đưa lại ở đây chúng tôi dựa theo bản đưa trên VietnamNet 2013
https://vietnamnet.vn/vn/tuanvietnam/trung-hoa-co-nhieu-dieu-khac-nguoi-viet-154600.html
***
Nếu bạn gặp ai lần đầu ở xứ lạ, mà người đó bảo bạn rằng bạn là người Việt, không phải là người Hoa, thế mà thực sự đúng là như vậy, thì người đó quá là tài! Có những người như thế thật, người xứ tây hẳn hoi, nhưng chính tôi cũng không dám chắc mình đủ tinh anh được đến như thế.
Chẳng cần phải lý sự nhiều, sự giống
nhau giữa người Việt và người Hoa thật là lớn lao, cả về thể chất lẫn tinh
thần. Đọc chuyện của ai, chứ đọc chuyện của xứ Hoa thì người Việt cảm thấy như
họ đang nói chuyện về mình. Đọc Lỗ Tấn, tôi cứ đinh ninh mãi rằng bác AQ là
người Hoa... gốc Việt. Vua quan triều Nguyễn thì ăn mặc còn Hoa hơn cả vua quan
Trung Hoa triều Thanh, chuyện ấy, chả phải nhắc.
Giống là vậy, thế nhưng nhìn cho kĩ, nhiều điều của xứ Hoa
vẫn cứ khác xứ Việt.
Nhắm tới tự quyết tinh thần
Xứ Hoa thu thập đủ các lý thuyết thập phương. Nhưng dù có
những giai đoạn họ không hề hiểu rõ các lý thuyết đó ra làm sao, họ im ỉm không
cam chịu làm nô lệ đơn thuần cho những lý thuyết đó. Ngược lại là khác, họ tìm
cách Trung Hoa hóa chúng, tìm cách khai thác chúng một cách sinh lợi, theo quan
niệm của họ. Phật giáo là một ví dụ.
Ngay cả học thuyết Marxist-Leninist, một khi
vào đến Trung Hoa, nó cũng rất nhanh chóng nhuộm chuyển thành học thuyết Mao
Trạch Đông, một cách dứt khoát, dẫu có cực đoan thêm hơn lên.
Trung Hoa không tự trói mình trong tập tục về sự biết ơn vô
bờ. Xử sự của họ với Liên bang Soviet là ví dụ điển hình, sau chịu ơn được
việc, là ngang hàng lập tức.
Cái tinh thần gắng leo thật sự lên đỉnh của thiên hạ đó của
xứ Hoa, là cái chưa có ở người Việt.
Tinh thần thực dụng
Nói là một chuyện, làm ăn sinh sống là chuyện khác, đó cũng
là một tinh thần Hoa thật mãnh liệt.
Khổng giáo khinh thường, chê bai
buôn bán đến đâu đi chăng nữa, thì buôn bán vẫn luôn luôn là lý tưởng và thực
hành lớn lao trong đời sống người Hoa. Tôi từng quen biết một kĩ sư trẻ người
Hoa, anh này giỏi giang, sáng sủa, hàng ngày chăm chỉ leo xe bus đi làm, chứ
không diện xe ôtô riêng đẹp để tán các người đẹp dù cho thu nhập của anh thừa
sức. Trong khoảnh khắc càfé thân tình anh ta thổ lộ riêng «bố mẹ tôi thường căn
dặn tôi, đi làm là để có phiếu lương để đi vay tiền, cứ mua cho xong được ba
cái căn hộ đơn cho thuê, khi ấy là xong cái nghề đi làm, rồi muốn bay nhảy gì
thì hẵng. Tôi đã mua được hai cái.»
Người Việt tuy là học mượn, học nhờ Khổng giáo, nhưng lại cứ
làm như mình là con đẻ chính nòi chân chính của Khổng giáo, bắt chước phải cho
triệt để cái thuyết đó theo tưởng tượng của mình, để mà khinh thường buôn bán
thật sự, đến mức căm phẫn buôn bán. Đã là bắt chước, thì đúng là chỉ theo được
cái bóng chước bên ngoài.
Người Trung Hoa hôm trước mang cả ông Khổng Tử ra đấu tố, cứ
như là ông ấy đang phạm phải tội bè phái chống chủ nghĩa Mao Trạch Đông. Hôm
nay, tên tuổi của ông Khổng Tử lại được thắp sáng choang, y như là tượng Nữ
Thần Tự Do bên bờ New York. Nếu bạn ngạc nhiên vì điều bình thường đó, chẳng
qua là vì bạn chưa hiểu văn hóa Trung Hoa, và hơn nữa, nếu bạn là người Việt,
thì bạn chưa hiểu chính mình.
Bao dung vì lợi
Ngay từ thời xa xưa, các đạo quân Trung Hoa đánh chiếm đến
đâu cũng thường đã sẵn sàng nhiều phương phép, hoặc là làm cỏ man rợ các thành
trì bất khuất, hoặc là cho các quân tướng của các thành trì đã sớm đầu hàng
được giữ nguyên tước vị. Họ không lo vác theo các loại bộ máy quan lại to nhỏ
đông đúc li ti để thay thế cho bằng hết được các bộ máy ở mọi nơi mới bình
định, chiếm đóng được. Có như thế, các đạo quân xứ Hoa mới đi được xa, mới thu
giữ được thiên hạ mênh mông. Họ biết «bao dung vì lợi», để còn kiếm được những
ích lợi thật to lớn hơn như thế nữa.
Ngay trong thời hiện đại, Trung Hoa đã vô cùng kiên nhẫn chờ
cho hết các thời hạn để thu về trong hòa bình các lãnh địa Hongkong, Macao đã
cực kì phát triển giàu có, và lại còn chấp nhận bình thản các thể chế kinh
tế-xã hội khác biệt của chúng. Rồi tới đây, sẽ là Taiwan.
Nhưng họ cũng rất dứt khoát thoắt ra tay ở biển Đông khi thời
cơ vừa hé lộ, không khác gì Tư Mã Ý nhanh tay bắt Mạnh Đạt ngày nào.
Người Việt thì bận lu bù trong các suy nghĩ tính toán thiệt
hơn nhỏ nhặt.
Chép sử kĩ càng
Xứ Hoa có nền chép sử. Trong đống sử liệu đó, vàng, thau,
thật, giả hỗn độn, nhưng vẫn có vàng, vẫn có thật. Tư Mã Thiên lạnh lùng chuyên
nghiệp từ cả hàng ngàn năm, từ trước cả công nguyên, đã đành; ngay chuyện Tam
Quốc bảy giả ba thật cũng đã khắc họa nhà nghề đời sống và con người đủ loại
quí phái bần tiện, khắc họa sắc sảo, không nương tay.
Ngay trong thời hiện đại hôm nay, Mao Trạch Đông đã được
đánh giá lại công khai, chính thống, là "bảy đúng, ba sai". Các nhân
vật lịch sử hiện đại của xứ Việt thì thường phải "mười đúng, zero
sai", hoặc “zero đúng, mười sai”, theo lối nghĩ thần thoại ông Thiện ông
Ác. Hơn cả thế nữa, đã đúng, là đúng tiềm năng, đúng mãi mãi ; đã sai, là sai
tiềm năng, sai muôn thuở.
Trung Hoa không mang tên vĩ nhân của họ ra đặt cho các địa
danh lớn, họ hiểu rằng điều đó không được an bền, và không lấy được lòng người
trong dài lâu.
Tính toán xa xôi
Nếu người Việt cũng thích nhìn xa xăm, thì cũng thường chỉ
là để thỏa cơn mơ "chí khí", để khoe mẽ văn nghệ. Xứ Hoa khác, họ
chắc chắn có kế hoạch cho 20 năm, cho 50 năm tới. Làm được hay không còn là
chuyện khác, nhưng việc tính toán thật về đường dài nằm trong tâm trí của họ,
và họ thi hành chúng. Người đã quen tính đường dài thì ung dung hơn, và đủ làm
ngạc nhiên liên tục những người xung quanh chỉ quen tính đường ngắn, quen nghe
ngóng, quen ăn thì ở độ.
Tầm vóc
Sự khác nhau căn bản nhất của xứ Việt và xứ Hoa, là tầm vóc.
Nhưng người Việt lại hay quên nhất điều này.
Xứ Việt có tầm vóc thật là khiêm nhường so với xứ Trung Hoa,
vậy mà lại cả ngàn năm cứ cố học nguyên xi theo Trung Hoa nhiều chuyện, điều đó
là vô cùng không bình thường.
Để ví dụ, tầm vóc đã khác nhau đến như thế, mà trong lịch sử
lại từng cùng đua nhau áp dụng Khổng giáo, thì sẽ là vô cùng khác nhau giữa vị
thế của quốc gia đóng ngôi thiên tử với vị thế của quốc gia đóng phận dậu phiên
khi phải gặp nhau.
Để ví dụ, tầm vóc đã khác nhau đến như thế, mà lại cùng áp
dụng chính sách thương thảo tay đôi "đóng cửa bảo nhau", thì kết quả
được chờ đợi từ mỗi bên khắc sẽ phải khác nhau đến thế nào.
Tạm kết
Có rất nhiều điều người Hoa nghĩ và hành xử khác người Việt
mà người Việt cần học. Nhưng nếu lối học là học đuổi theo bóng, thì càng thu
hoạch, càng ảo tưởng.
Học thật, tới nhẽ. Để tìm ra con đường thực sự sáng sủa, bền
vững của mình, cho mình.
Và tất nhiên, đừng bao giờ chỉ học từ mỗi xứ Trung Hoa.