Trong khi tụt xuống mức thấp nhất của chất lượng thì chúng ta lại mơ
tưởng hão huyền tới những đỉnh cao vinh quang nhất - đấy là ý nghĩ của tôi, khi nhận ra một hướng vận động của văn học hiện thời.
Để chứng minh cho tình trạng
tồi tệ của đời sống sáng tác, trong phần phụ lục dưới đây, tôi sẽ giới thiệu lại
một bài báo được viết từ hai năm trước trên báo TT & VH mà có lẽ ít ai để
ý.
Bài viết có cái giọng riêng của mình. Cái giọng ấy có thể
người này thích người kia không chấp nhận, cái đó không sao. Cái chính là bài viết đã nêu gợi ý rằng thơ ca của chúng ta văn
học của chúng ta chỉ đang ở dạng văn hóa dân gian trong một thời điểm suy đồi, tức là một thứ thang bậc thấp của
các nền văn học hiện đại. Và mọi cố gắng tô son điểm phấn cho mình chỉ khiến chúng ta thêm phần nhếch nhác. Sự bế tắc càng thấy rõ hơn ở ngay cái chỗ ta tưởng ta tìm ra lối thoát.
Đáng lẽ phải hiểu ra tình
trạng thực tế của mình, thì hơn bao giờ hết chúng ta lại “mơ theo trăng và vơ vẩn
cùng mây", nằm suông tán phét, mơ màng những chuyện xa vời mà có mọc cánh ta cũng không làm nổi.
Tôi nhớ những cây bút
trong thế hệ của tôi. Năm tháng chiến tranh đã nuôi dưỡng mọi mơ ước của họ. Trở về,
họ muốn làm lại tất cả. Trong cuộc sống riêng, họ sẽ có gia đình có hạnh phúc. Về chuyên môn, họ sẽ trở thành nhà văn lớn, tác phẩm của họ sẽ trở nên sánh ngang vai với các bậc thầy trong quá khứ và nhất là được dịch ra tiếng nước
ngoài…
Lịch sử văn học bốn mươi
năm qua diễn tiến theo một mũi tên đi xuống. Chúng ta không thể làm lại đời mình, khi thiếu những phẩm chất cơ bản
của nghề nghiệp.
Chỉ có mơ ước ở mỗi con người là không chịu chấm dứt và trong khi hiểu rằng nó ngày càng xa vời thì chúng ta, giống như người nông dân tính chuyện ăn đất của Ngô Tất Tố, lại cố tạo ra những gía trị giả để tạm yên lòng.
Tôi muốn nói tới những công việc được gọi là đưa văn học VN ra thế giới được nhiều người lo tính gần đây.
Trong các cuộc hòa đàm giữa các bên tham gia, nhiều
khi người ta nghe bên A. tố bên B là muốn dùng hội nghị để giành những chiến thắng
không đạt được trên chiến trường.
Nay với các nhà văn cũng
vậy.
Tất cả các số liệu thống
kê đều chỉ ra rằng, nay là lúc nhà văn VN đương thời đang thất bại trong việc tìm kiếm bạn đọc trong nước.
Vậy mà với những thứ ấy,
người ta lại tính chuyện xuất ra thế giới.
Có thể có người sẽ đặt
câu hỏi:
-- Nhỡ tác phẩm của tôi
quá cao, trong nước không có ai hiểu nổi, tôi sẽ ra với thế giới trước rồi quay
về tìm kiếm bạn đọc nội địa sau thì sao?
Tôi biết nhiều người
nói câu này chỉ là trong cơn hăng máu nói bừa và bảo rằng thử cãi cho vui thôi.
Nhưng
tôi cũng xin trả lời một cách nghiêm chỉnh rằng trình độ văn chương một nước
không bao giờ vượt quá trình độ mọi hoạt
động chính trị kinh tế của nước đó.
Cũng có thể bác bỏ các ảo
tưởng nói trên bằng cách nhìn sang các ngành nghệ thuật khác.
Từ Paris, hoạ sĩ Trần Trọng Vũ có một nhận xét khái quát về tình
trạng của hội hoạ VN . Những nhận xét ấy được hoạ sĩ Trịnh Cung hưởng ứng. Ông
cắt nghĩa tại sao mình lai đồng tình với Trần Trọng Vũ qua bài trả lời phỏng vấn
ngắn in trên TT&VH số ra 16-5-2003.
Theo Trần Trọng Vũ và Trịnh
Cung, chưa bao giờ tranh VN có mặt trong hệ thống các gallery chuyên nghiệp; và
người mua tranh VN thường chỉ là khách du lịch.
Nói gần nói xa chẳng qua
nói thật, cái nhận xét trên chỉ có một nghĩa đơn giản: chúng ta đang có một nền
hội hoạ thuộc loại chầu rìa.
Đại khái cũng giống như trong bóng đá, chỉ khác là trong bóng đá
người ta có hệ thống xếp loại rõ ràng còn trong nghệ thuật thì chưa.
Trên đây là một đoạn
trích trong một bài báo đã cũ của tôi mang tên
Trông người lại nghĩ đến ta
Trông người lại nghĩ đến ta
Nhắc lại nó ở đây, người viết chỉ lưu ý thêm:
sở dĩ các ngành như hội họa và một môn thể thao như bóng đá có thể chấp nhận tình trạng lạc hậu của
mình so với thế giới vì người hoạt động trong các ngành đó có sự cọ xát thường
xuyên và sòng phẳng với thế giới.
Còn bên văn học, người ta
lại hay lòe nhau bằng những cái gọi là tính tư tưởng tính dân tộc nên dễ ảo tưởng.... Sự hiểu biết
của phần đông người viết văn trong nước về văn học thế giới thường đơn giản và sai lệch,
được mấy ông có ngoại ngữ giới thiệu cho cái gì thì biết cái ấy. Mà các ông gọi
là nhà văn biết ngoại ngữ kia, cũng đâu có phải là những trung gian đáng tin cậy.
Tóm lại, đứng ở góc độ
khách quan sẽ thấy những người làm văn
chương chúng ta hiện nay thường hiện ra như những kẻ chẳng tri kỷ tri bỉ, biết mình biết người gì hết.
Bị hư danh chi phối, ta dễ dàng tìm mọi cách để lừa nhau, người nọ lừa người kia
và mỗi người tự lừa mình.
Tất cả chỉ bắt đầu bằng việc không xác định được
trình độ thực của mình và chỉ thích đo mình bằng thước đo riêng chứ không phải bằng thước
đo của thế giới.
Trong khi đang mê muội
trong cơn tự nhận thức, lẽ tự nhiên là chúng ta
bỏ qua mọi ý kiến nhận xét có vẻ trái tai, mà bài viết dưới đây là một
ví dụ.
Phụ lục
Tao
Đàn cóc nhái ngày Xuân
Trần
Hoàng Nhân
Như mọi năm, Xuân đến là vương quốc
Đầm Lầy tổ chức Lễ hội Tao Đàn ở khắp các tỉnh thành. Có một địa phương từ cấp
xã đến cấp tỉnh đều có ngày thơ riêng, đỉnh cao là ngày thơ trong đêm trăng
tròn tháng Giêng trên một đỉnh núi. Câu lạc bộ thơ các cấp đều hồ hởi phấn khởi
trong tháng Giêng này. Một số nhà thơ chạy show đọc thơ mệt nghỉ trong suốt mấy
ngày.
Chất lượng thơ của Lễ hội Tao Đàn
Đầm Lầy chưa biết hay dở thế nào, nhưng chắc chắn là thơ “chuẩn không cần
chỉnh”.
Ngày trước các cụ thơ rằng: “Con mèo con chuột có lông/Cây tre có mắt
nồi đồng có quai”.
Ngày nay, một số thi sĩ trong Đầm Lầy có thơ tả cảnh quê
hương, rằng: “Quê tui có một dòng sông/Mùa hè nước cạn mùa đông nước đầy/Cầm
cần câu cá trên tay/Cá bơi dưới nước chim bay trên trời”. Hoặc: “Chị tui lớn
tuổi hơn tui/Mẹ tui còn lớn hơn tui rất nhiều/Ngoài đồng có một cánh diều/Diều
mà có gió thì diều nó bay”…
Năm nay (cũng như các năm nọ), Tao
Đàn Đầm Lầy quyết định ngoài cờ xí trống chiêng còn có các phần trình diễn thơ,
múa thơ, đánh quyền thơ và nhảy hip-hop thơ… cho sinh động để khán giả bớt buồn
ngủ. Cư dân trong Đầm Lầy đa phần là nòng nọc cụt đuôi nên mọi sự diễn ra ở Lễ
hội Tao Đàn đều ngẩn tò te không biết gì.
Chỉ biết rằng năm nào cũng vậy, bộ
phận truyền thông của lễ hội phát trên đài, trên báo rằng: Tao Đàn năm nay nhất
định thành công tốt lành, rằng bạn bè thế giới tròn xoe mắt mà kính phục chúng
ta, rằng thơ ca đã đu theo các chùm bóng bay lên trời khiến Thượng đế cũng động
lòng mà thương cho giống loài cóc nhái của Đầm Lầy nhà mình.
Nhớ năm ngoái, một vị ếch gần già
(chứ chưa lẩm cẩm) nằm trong Ban tổ chức Lễ hội Tao Đàn tuyên bố sẽ xây dựng
Đầm Lầy thành một cường quốc thơ ca của thế giới! Nghe xong, rất nhiều cư dân
nòng nọc của Đầm Lầy sung sướng như mơ. Bởi các vương quốc khác họ trở thành
cường quốc nhờ dân họ tiền nhiều, nhờ tên lửa hạt nhân, nhờ thủy quân hiện đại…
Đầm Lầy ta không có các phương tiện trên thì ta có thơ thể hiện tâm hồn mơ mộng
và tinh thần yêu chuộng hòa bình. Nếu vương quốc nào trên Trái đất này cũng
chạy đua thành cường quốc thơ thì chiến tranh không thể nào xảy ra, mà nếu có
xảy ra vì chạy đua… thơ thì chắc cũng chẳng có ai bị thương và ngày tận thế
càng không có cơ hội.
Ở Đầm Lầy, gần như ai cũng biết làm
thơ. Chính vì nhà nhà làm thơ, người người mần thơ với một lực lượng hùng hậu
được trang bị “thơ tận răng” như thế, Đầm Lầy xứng đáng là cường quốc thơ chứ
còn gì nữa! Một số vị giáo sư cóc, tiến sĩ nhái, nhà phê bình ễnh ương ăn lương
của quốc vương còn viện dẫn truyền thống thơ ca qua mấy mùa mưa của Đầm Lầy
trong các cuộc hội thảo thơ, hội nghị ca. Dù nước trong đầm lầy lúc đầy lúc cạn
nhưng thơ ở vương quốc này chưa bao giờ vơi. Toàn là những lý do chân chính
đáng để Đầm Lầy trở thành cường quốc thơ ca thế giới.
Một số khác nhờ có đọc báo Tuổi trẻ
Cười, nên ra sức phản đối dự án cường quốc thơ này. Họ phản đối vì mới trước
Tết Quý Tỵ đây thôi, tầng lớp thợ thuyền là nòng cốt làm ra sản phẩm phục vụ
chúng sinh của Đầm Lầy có nơi chỉ được thưởng Tết bằng cân bột ngọt, đường và
tờ lịch treo tường có em gái mặc bikini… dòm cho đỡ tủi. Mới năm ngoái thôi,
kẹt xe vẫn còn là vấn đề nan giải của lãnh đạo các thành phố lớn trong Đầm Lầy,
là hình ảnh kỳ dị trong mắt người nước ngoài có văn minh và là nỗi khốn khổ cho
hàng chục triệu dân đen nòng nọc thành thị. Còn môi trường sống thì ngày càng
tệ, ô nhiễm từ cọng rau muống đến nguồn nước mưa… Vậy thì trở thành cường quốc
thơ để làm gì? Chưa kể, mấy ông bà thi sĩ ễnh ương kêu to nhất trong Đầm Lầy
này xưa nay chỉ có giải “nô-đùa” chứ có cái giải “nô-ben” nào đâu mà dám ngẩng
mặt với các vương quốc khác về tài thơ của mình mà đòi làm cường quốc!
Cuộc tranh cãi ở vương quốc Đầm Lầy
lọt tai một lão người. Lão người này dựng chòi thơ sinh sống lâu năm trên Đầm
Lầy. Lão nhủ thầm trong bụng: “Cái xứ cóc nhái Đầm Lầy chúng mày mà cũng đòi
cường quốc Tao Đàn à. Ở xứ loài người bọn ta, đi đâu cũng thấy “thi phú” (tức
là… thu phí), vậy mà có dám nhận cường quốc thơ ca đâu?
Để khỏi phải nhức lỗ nhĩ vì bọn cóc
nhái cãi nhau, lão người, thay vì quăng một mẻ lưới quét sạch bọn cóc nhái hay
mần thơ trong Đầm Lầy, quyết định thay bằng kế hiểm độc hơn: làm ngay một bài
thơ tên là Tao Đàn cóc nhái rồi thuê bọn người chuyên in lậu photo hàng vạn bản
với giá rẻ hơn tảo độc ném xuống Đầm Lầy.
Lão cười bí hiểm: Phen này, vương
quốc Đầm Lầy cóc nhái chúng mày sẽ bị ô nhiễm thơ của tao mà tuyệt chủng!
Bài thơ của lão người có gì mà đòi
tiêu diệt cả một giống loài cóc nhái yêu thơ ca? Bài thơ đó của lão người như
thế này, được ghi lại từ một nhà thơ dân gian quá cố tên là Lê Trung Dị – vốn
là cư dân nòng nọc cụt đuôi trong Đầm Lầy – sau cuộc tuyệt diệt của lão người,
Lê Trung Dị thoát kiếp ễnh ương đầu thai thành giống người, chép lại rằng:
Kỳ quá không mưa cóc vẫn ra
Duyên đâu cóc nhái họp chung nhà
Cóc già chễm chệ ngồi chong mắt
Cóc trẻ lăng xăng đọc diễn ca
Cóc thị, cóc quê bò lếch thếch
Cóc sông, cóc núi đứng khề khà
Cùng nhau xướng họa nghe con cót
Cường quốc thơ mơ dữ vậy ta.
|
Bài viết này vốn in ở Thể thao &
Văn hóa cuối tuần số đầu xuân 2013. Nay tôi chỉ tìm được nó trên mạng qua
địa chỉ sau http://lethieunhoncom.blogspot.com/2013/02/tao-coc-nhai-ngay-xuan.html