Trong một bài trước chúng tôi đã thử cắt
nghĩa tại sao chúng ta [đã] luôn
trở lại với Vũ Trọng Phụng ? Câu trả lời -- đó là vì qua tác phẩm
của Vũ, chúng ta được thể nghiệm cái bực bội cái bất mãn với xã hội, cũng như
qua nhân vật Xuân tóc đỏ, nhiều người chúng ta bắt gặp hình ảnh sự phấn đấu đầy
tội lỗi của chính mình.
Lần này tôi muốn thử đi vào Vũ Trọng Phụng
theo một hướng khác. Nghiên cứu về Vũ Trọng Phụng trong mối quan hệ với hiện
đại hóa nửa đầu thế kỷ XX cũng là một cách hữu hiệu để hiểu những bước đi của công cuộc gọi là
hội nhập đổi mới .. đang rất trầy trật và tâm thế bảo thủ ngần ngại không dám nhìn thẳng vào những vận động đang xảy ra trong đời sống của lớp người cầm bút hôm nay.
Cái nhìn bảo thủ và bước đi tự phát
ở
một ngòi bút ghi chép lịch sử
Ấn
tượng sâu sắc nhất mà có lẽ tất cả chúng ta đều chia sẻ khi đọc Số đỏ,
ấy là cái sự nhố nhăng nhảm nhí của đời sống được nhà văn phác hoạ theo lối
châm biếm. Nói như Lưu Trọng Lư, ngòi bút
Vũ Trọng Phụng đã “chế nhạo tất cả những cái rởm cái xấu cái bần tiện cái
đồi bại của một hạng người một thời đại“.
Hiện đại ở đây đồng nghĩa với sự tàn phá nhân cách, làm hỏng con người. Hiện
đại là một bước đi không thể chấp nhận được.Thế nhưng liệu đã có thể nói đó là tất
cả cái cuộc sống trên đường hiện đại hoá được nói tới trong tác phẩm
Số đỏ ? Có phải xã hội đương thời chỉ có tàn lụi mục nát vô
phương cứu vãn hay thực ra nó đang vận
động theo một phương hướng đầy triển vọng
và chính ngòi bút Vũ Trọng Phụng cũng đã tham gia vào việc ghi chép lại
cái quá trình đổi khác đó --- một việc chắc chắn là chính ông cũng không ngờ tới ?
Hiện đại hoá là gì và ý nghĩa lịch sử của
nó
Đặt xã hội VN nửa đầu thế kỷ XX trong toàn bộ sự vận động chung của lích sử
dân tộc, chúng ta thấy nó là một bước rẽ ngoặt mà nội dung căn bản là hình
thành nên một xã hội kiểu mới, khác hẳn xã hội VN từ đó về trước. Trong cả sử học lẫn các bộ môn khác của khoa học xã
hội, trong đó có lịch sử văn học, người ta thường gọi đó là quá trình hiện đại
hoá.
Trong một bài viết mang tên Tìm nghĩa
khái niệm hiện đại (có in trong sách Nhìn lại văn học Việt Nam thế kỷ XX, NXB
Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002) chúng tôi
đã có dịp trình bày cách hiểu về quá trình này, dưới đây là mấy nét tóm tắt :
-- Đó
là sự chuyển biến từ kiểu xã hội phong kiến trung đại sang một xã hội công
nghiệp hoá, có đô thị phát triển. Bắt
đầu từ cơ sở kinh tế, cuộc chuyển biến này kéo theo hàng loạt biến động, nhiều
quan niệm của con người về bản thân mình cũng như về thế giới có thay đổi. Đồng
thời với sự trưởng thành của ý thức xã
hội thì con người cá nhân trong họ cũng được giải phóng.
-- Bởi đây là sự chuyển biến từ một xã hội
theo kiểu phương Đông sang một xã hội xây dựng theo mẫu hình phương Tây lúc ấy,
nên người ta còn gọi nó là Âu hoá. Thực
chất của hiện đại hoá trong điều kiện
lịch sử đầu thế kỷ XX chính là Âu hoá. Không chỉ ở VN mà ở Trung quốc và ở
nhiều nước châu Á khác, hiện đại hoá đều được
sử dụng với nghĩa cụ thể như vậy. (Còn tới cuối thế kỷ XX nó vẫn được
dùng nhưng có thêm hàm nghĩa mới thì đó lại là chuyện khác).
--
Muốn hay không muốn cũng phải xem đây là một bước tiến bộ. Tính đến hoàn
cảnh đương thời, thì đây là công thức duy nhất có thể đưa xã hội ra khỏi
điểm chết mà sự vận động của lịch sử trước đó đẩy tới. Không phải hiện đại
hoá hoàn toàn đối lập lại quyền lợi chính đáng của dân tộc. Ngược lại, chính
trong hoàn cảnh hiện đại hoá mà ý thức dân tộc, vốn có từ trong quá khứ, bắt
đầu mang một nội dung mới thích hợp hơn
do đó trở nên hoàn thiện và có sức thúc
đẩy lịch sử tiến tới. Đặc biệt với công cuộc công nghiệp hoá, ý thức dân chủ có
dịp nẩy nở mạnh mẽ.
Một trong những luận điểm cơ bản được
trình bày trong Văn minh tân học sách của nhóm Đông Kinh Nghĩa Thục (tổ chức tập hợp
những bậc trí giả thức thời hồi đầu thế kỷ XX ), đó là tình trạng lạc hậu cổ
hủ của xã hội VN trước khi tiếp xúc với văn minh Tây phương. Đến một nhà yêu nước như
Phan Chu Trinh thì tư tưởng đó là cả một ám ảnh. Theo Phan Chu Trinh, sự
lạc hậu nếu không được nhận thức và được khắc phục thì mọi nỗ lực dành lại độc
lập đều vô nghĩa. Trong Thư gửi chính phủ Pháp (1906), ông viết “Nước Nam
Có thể nói sự sáng suốt của những người vừa
yêu nước thương nòi vừa nhìn xa trông rộng và có tư tưởng canh tân xã hội trên
đây đã có sức chi phối đối với sự phát triển của xã hội VN mà quá trình hiện
đại hoá nói ở đây là bằng chứng. Dù công cuộc hiện đại hoá đó tiến hành dưới sự
kiểm soát của bộ máy thực dân, song vẫn phải ghi nhận một sự thật dẫu sao
quá trình đó đã xảy ra. Không có quá trình hiện đại hoá này thì không có xã
hội VN nửa đầu thế kỷ XX như chúng ta đã thấy, không những không có đô thị, nhà
trường kiểu mới, đường sắt, bưu điện, báo chí …, mà cũng không có sự tiếp xúc bình thường giữa VN và
thế giới. Nói cho hết lẽ, phải thấy không có quá trình hiện đại hoá thì không
có luôn cả sự phân hoá giai cấp như các nhà nghiên cứu lịch sử thường phân
tích, không có giai cấp công nhân và một bộ phận trí thức kiểu mới, không có sự
du nhập của ý thức hệ Mác Lê- nin, dẫn đến những biến động có tính chất bước
ngoặt từ sau Tháng Tám 1945.
Hiện đại hoá đã tự phát có mặt trong tác phẩm
của Vũ Trọng Phụng như thế nào ?
Hãy bắt đầu bằng một chi tiết nhỏ trong
chương II của Số đỏ, cái đoạn tả cảnh xảy ra tại một bóp cảnh sát khi
một viên quản ngồi than thở sự đời với một thầy cảnh sát dưới quyền, thày
min đơ (1002) :
---Thày có tiếc cái thời buổi ngày xưa, cách
đây mười năm không ?
--- Tiếc lắm ! Mười năm trước đây, dân ta còn ngu..
---
Ngày nay dân ta văn minh mất rổi rõ thảm hại ! Thầy phải biết là xưa kia, xã
hội tinh nhứng du côn với nặc nô, tinh những người bất lịch sự chỗ nào cũng
phóng uế, cũng đánh nhau. Hồi ấy có khi bốn người ngồi một xe ! Họ chửi nhau
hàng nửa giờ, đánh nhau vỡ đầu, nhà cửa của họ thì rác rưởi, nước cống nước
rãnh tung toé, ngập lụt. Chó của họ cũng chạy ra ngoài đường nhông nhông... Xe
đi đèo, hay không đèn là nhan nhản. Bây giờ mọi sự đã thay đổi cả . (Tuyển tập Vũ Trọng
Phụng ba tập, tập III, Nxb Văn học 1988, tr 22 .– dưới đây các trích dẫn Số đỏ đều là
theo bản này)
…..
Điều bất ngờ là ở chỗ đằng sau câu
chuyện mà tác giả thuật lại để chế giễu tự nó có một ý nghĩa ngoài tầm kiểm
soát. Không gì khác, cái thời buổi ngày xưa mà hai nhân vật nói ở đây chính là
xã hội VN trước hiện đại hoá, với một nếp sống phải nói là lạc hậu và chẳng có
gì là đáng ước ao, nếu không nói rằng đáng từ bỏ. Còn thay thế nó lại là xã hội
nền nếp quy củ. Và sự thay đổi mà các viên cảnh sát than phiền là hỏng là đáng
chê trách thì theo lương tri thông thường, lại là một sự thay đổi theo
hướng tiến bộ hợp với tinh thần của nhân văn và đạo lý.
Nếu
tiếp tục khảo sát tác phẩm theo hướng này, người ta sẽ thấy Số đỏ vô
hình trung đã phác hoạ một khuôn mặt khác của xã hội trong một giai đoạn lịch
sử có những đảo lộn hàng trăm năm chưa từng có. Từ đầu thế kỷ XX trong
lòng xã hội phong kiến,những nhân tố
của một
xã hội theo kiểu phương Tây đã nảy sinh và tới những năm ba mươi, có thể
nói cái nền nếp mới ấy đã trở nên ổn định thay cho nền nếp xưa “thế là hết
nhẵn nhụi “. Đóng vai trò đầu tầu cho lịch sử là những đô thị mới vừa hình
thành. Trong kiến trúc trong đường xá cầu cống trong kiểu ăn ở đi lại… của con
người, chúng khác hẳn so với cái gọi là đô thị thời trung đại. Phân công lao
động trong xã hội đã khá cao, nhiều nghề
mới nẩy sinh, không phải chỉ có me tây đĩ điếm như nhiều người thích bêu riếu,
mà quan trọng hơn có người đi du học, có luật sư bác sĩ, có các loại cửa hàng
và khách sạn đầy đủ tiện nghi, có cả các loại sân thể thao được xây riêng trong
từng gia đình và thầy dạy đánh quần vợt.
Đặc biệt ý thức công cộng của mỗi thành
viên trong xã hội được nâng lên một bước. Đằng sau cái câu nói đơn sơ “Lúc
này đến cả thằng phu xe cũng biết luật “ là một sự thật: xã hội đã vượt qua
giai đoạn tự phát mạnh ai nấy sống. Làm gì người ta cũng phải chú ý xem phản
ứng xã hội với mình là như thế nào. Báo chí có mặt ở mọi nơi mọi chỗ.
Cũng nên lưu ý thêm là theo sự miêu tả của
tác giả thì Xuân tóc đỏ có lúc ăn vận theo kiểu hề Charlot để gây chú ý, cũng
như ông Joseph Thiết có nhắc đến Léon Daudet
-- họ là những nhân vật Pháp quốc nổi tiếng mà xã hội VN thời thuộc địa có
biết và tên tuổi thường xuất hiện trên mặt báo; ấy là không kể có cả một buổi
hội thảo không chính thức về học thuyết của Freud ( đoạn đầu chương XIII ).
Những mẫu hình của văn hoá hịên đại đã xuất hiện để thay thế cho những khuôn
vàng thước ngọc dẫn lại từ thời Nghiêu Thuấn mà mọi người đều đã ngán đến tận
cổ !
Ở trên chúng ta đã nói rằng con người trong Số
đỏ hiện ra với nhiều nét khó coi, ồn ào học đòi, tham lam, dâm đãng. Song
suy cho cùng những thói xấu ấy vẫn là bề ngoài. Nếu không xem các tiêu chuẩn
đạo đức vốn có từ thời phong kiến là bất biến mà xét kỹ cái trình độ sống
của con người, nhất là văn hoá chung sống của những con người đó, cái ý thức
của họ về sự tiến bộ chung của xã hội, chúng ta thấy gì? Rõ ràng, đặt bên
cạnh những con người đơn giản, sống cầm chừng, chậm rãi rời rạc của xã hội
trung đại, thì con người lúc này luôn hiện ra với vẻ gấp gáp linh hoạt, sẵn sàng
thích ứng với mọi biến chuyển lúc nào cũng có thể xảy ra. Mọi người, từ Xuân
đến bà phó Đoan, từ vợ chồng Văn Minh đến ông TYPN (Tipphờnờ ) … và cả mấy
người già như cụ cố Hồng đều có ý thức
về cuộc đời mà họ đang sống, muốn sống theo những tiêu chuẩn mới mẻ mà họ tin
tưởng chứ không phải thế nào cũng được muốn đến đâu thì đến.
Đây là lời bà Văn Minh giảng giải cho một
khách hàng về ý nghĩa của cửa hàng Âu hoá do hai vợ chồng bà ta chủ trương :
--- Thưa bà chúng tôi chỉ tiến theo luật
tiến hoá chung của xã hội. Giữa buổi canh tân này cái gì là bảo thủ thì bị đào
thải đi. Bà có biết rằng từ khi chúng tôi mở cửa hiệu này ra thì đã bao nhiêu
người vợ được cứu vớt, tìm thấy lòng yêu của chồng, lại được hưởng hạnh hạnh
phúc gia đình rồi đó không ?
Còn đây, cái quan niệm về ăn mặc mà cửa
hàng của bà ta noi theo:
--- Thưa bà, những nguyên tắc về y phục đã thay
đổi. Chúng tôi mà có chế ra kiểu này cũng là vì theo cái quan niệm y phục của
các nhà thợ may lớn ở Tây phương. Quần áo để tô điểm,đẻ làm tăng sắc đẹp chứ
không phải để che đậy …
Đặt trong mạch chung của tác phẩm thì đây có
vẻ như lời lẽ mòn sáo của một kẻ học đòi. Nhưng thử tách nó ra như một văn bản
độc lập, chúng ta thấy đây là những ý tưởng nghiêm chỉnh ( một số điều đến nay
chúng ta cũng đang áp dụng ). Con người bấy giờ đặc biệt có ý thức về một
cuộc sống khác với những gì họ sẵn có , chứ không một chiều nệ cổ. Họ đã nhìn rộng ra cả thế giới chứ không chỉ chăm chăm quay đầu về cái sân
nhà mình hoặc cái làng con con của mình.
Họ lại đã có được ý thức đúng đắn về thời gian và mối quan hệ giữa thời
gian và bản thân mình. “Nó cảm thấy đời nó từ nay mà đi dễ thường đã vào một
kỷ nguyên mới.”
Không nên một chiều cười giễu cái câu tự nhủ ấy
của Xuân tóc đỏ, ngược lại nên ghi nhận ở nhân vật cả cái ý chí lập nghiệp lẫn một
sự tiên cảm chính xác về tương lai.
Số đỏ kết thúc bằng việc Xuân nhường
chức vô địch quần vợt cho đối thủ người Xiêm La. Câu chuyện có vẻ hoàn toàn bịa
đặt song đằng sau nó cần phải ghi nhận một điều: một cá nhân như Xuân đã biết
làm chủ hành động của mình, và sự tính toán ở đây chẳng những là hợp thời mà
còn là khôn ngoan.
Trong khi làm lại cuộc sống, cố nhiên, trong
tiềm thức, con người VN nửa đầu thế kỷ XX
tự hiểu rằng mình có một quá khứ hết sức nặng nề. Trên mọi phương diện,
họ đều nhận ra một sự đối đầu giữa cũ và mới, giữa lối cổ và lối kim.
Nếu như thường xuyên chúng ta bắt gặp ở họ cái vẻ huyênh hoang thì chẳng qua
cũng chỉ là một cách nói to lên những
điều lớn lao để tự động viên mình. Sự thay đổi quá nhanh không khỏi dẫn tới
những sự vội vã ép uổng, những nét kệch cỡm, nhưng không phải vì thế mà đáng sổ
toẹt tất cả.
Có hai con người trong một Vũ Trọng Phụng
Âu
hoá không chỉ là tên gọi của cái cửa hàng thợ may nơi nhân vật Xuân trong
Số đỏ đến học việc và bắt đầu một cuộc tiến thân. Âu hoá cũng chính là nội
dung của quá trình chuyển biến của cái xã hội nho nhỏ mà tất cả các nhân vật
của cuốn tiểu thuyết này -- từ những nhà
cải cách xã hội như vợ chồng Văn Minh, các trí thức như ông Josef Thiết, ông
đốc tờ Trực Ngôn... đến lớp người mạt hạng như Xuân cùng mấy ông thầy bói mấy
cô bán hàng mấy chị vú em --- bị cuốn hút theo.
Suy rộng ra, dễ ước đoán là qua cuốn tiểu
thuyết, tác giả muốn làm một cuộc tổng kết cơ bản, khái quát cả quá trình
chuyển biến của xã hội VN nửa đầu thế kỷ XX.
Đã rõ là có hai tầng hiện thực khác nhau
được ghi nhận trong các trang sách của nhà văn họ Vũ: một đằng là cái đời sống
ở cái vẻ nó đập ngay vào mắt mọi người; và một đằng nữa là cái đời sống ở bề sâu, cái phần ẩn giấu và
chỉ bộc lộ ra một cách tự phát, người đọc cũng dễ bỏ qua.
Thái độ của tác giả với hai mảng hiện thực
ấy cũng khác nhau rõ rệt. Có vẻ như với Vũ Trọng Phụng, cái phần xấu xa của đời
sống đương thời là đáng quan tâm hơn cả. Ông tố cáo. Ông lên án. Toàn bộ kiệt
tác Số đỏ của ông được xây dựng
trên cảm hứng phê phán đó. Ngược lại,cái mảng hiện thực thứ hai có vẻ nằm ngoài
ý thức của ông. Ông chỉ nhân tiện mà nói tới. Sự chểnh mảng của ông với cái
phần đời sống này rõ rệt đến mức mà người ta chỉ nắm được nó bằng cách tách sự việc đứng riêng ra, để
chúng độc lập bên cạnh cái nhìn của các nhân vật vốn là nhân vật phản diện,
thậm chí độc lập với tác giả.
Có điều không phải vì thế mà nó - cái đời
sống ở bề sâu ấy, không hiện ra một cách rõ rệt. Bây giờ mọi sự đã thay đổi
cả. Một câu như vậy quả đã thâu tóm được quá trình biến đổi của xã hội, và
ở chỗ này có thể bảo Vũ Trọng Phụng là một người chép sử trung thành,
mặc dù ông không có ý thức đầy đủ khi
làm công việc ghi chép quan trọng ấy.
Đọc các nhà văn cổ điển cỡ như Balzac, người
ta đã được chứng kiến không ít trường hợp trong con người nhà văn có sự đối
lập, trong khi thái độ ông ta đối với thực tế thế này thì bức tranh xã hội được
ông vẽ ra lại có ý nghĩa khác hẳn.
Trường hợp Vũ Trọng Phụng ở đây cũng có gì
na ná như vậy.
Thực ra đọc lại đoạn đối thoại giữa thầy quản
và viên cảnh sát đã dẫn ở trên thì thấy những điều mà họ nói về thời đại trước
Âu hoá tự nó -- với những người có lương tri bình thường -- đã thành một sự phê
phán, và lời than tiếc cuối cùng của họ rằng ” Cái thời tốt đẹp của các cụ nhà ta không còn nữa “cất lên có chút
gì đó ngớ ngẩn và giống như một sự mai mỉa.Trong thực tế người đời dù có cổ hủ
đến mấy chắc cũng không ai ăn nói như vậy. Có lẽ nên giả thiết thêm là trong sự
lẫn lộn giữa đùa và thực, ngòi bút nhà văn đã có phần sa đà hơi quá ? Hay là ý
thức bảo thủ đã vào sâu trong Vũ Trọng Phụng tới mức nó khiến ông bất chấp cả
mọi lô-gích thông thường ?
Thử giải thích cái nhìn và thái độ của Vũ Trọng
Phụng :
yếu tố
chủ quan …
Các nhà viết tiểu sử đã sớm ghi nhận Vũ
Trọng Phụng thuộc loại dân nghèo mới từ bỏ làng quê để nhập tịch vào đô thị.
Nhưng lên với Hà Nội, ông và gia đình vẫn sống rất thanh bạch. Thay cho cái
nghèo chân chất của người nông dân là cái nghèo nhếch nhác luộm thuộm của đám
người nằm ở dưới đáy của Hà Nội băm sáu phố phường.
Có những người nghèo song cam phận, nhẫn
nhục,có cái nhìn nhân hậu đối với sự đời, song
lại có những người do nghèo mà sinh ra cay nghiệt hằn học chỉ muốn đập
phá hết cả. Vũ Trọng Phụng chính là thuộc típ người thứ hai. Dù đã nhọc lòng đi
tìm sự thay đổi, song ông và những người như ông vẫn không tìm thấy miền đất
hứa để có thể tạm bằng lòng với số phận mà sống trong thanh thản. Bởi vậy,
ông nhìn mọi biến thiên xảy ra trong xã
hội như là những chuyện vô lý. Sự đối mặt thường xuyên với mọi loại sa ngã hư
hỏng bất công giả dối khiến ông đớn đau
căm uất.
Nói cách khác, nhà văn thân yêu của chúng
ta không thoát khỏi mình để có một cách nhìn khách quan với xã hội và xem tiến
bộ xã hội như một tiêu chuẩn đánh giá đời sống.
Khách quan mà xét, phải nói rằng ông bảo thủ,
cố chấp. (2)
Qua các hồi ức của những người quen biết
riêng với Vũ Trọng Phụng, từ lâu người
ta đã biết rằng tác giả Số đỏ là một người, trong sinh hoạt hàng ngày,
có nhiều phần nệ cổ chứ không mô-đéc như những đồng nghiệp của ông (mà Nguyễn Tuân là một ví dụ).Tới đây, chúng ta
lại thấy ông nệ cổ cả trong cách nhìn đời nói chung. Từ sự
bảo thủ trong quan niệm đạo đức tới bảo
thủ trong quan niệm xã hội, kể ra cũng
là một bước đi tự nhiên, không thế thì mới là chuyện lạ.
..... và yếu tố khách quan
Đặc điểm của hiện đại hoá ở VN
là nó diễn ra không bình thường. Nó
không nảy sinh như một sự phát triển nội tại mà là từ bên ngoài ấn vào.
Mà yếu tố bên ngoài đây lại là nước Pháp thực dân, lúc đó đang đóng vai trò của
một thế lực đi xâm lược. Một thời gian dài, với người Việt Nam
Chẳng những thế, trong thực tế, công cuộc
hiện đại hoá diễn ra trong máu và nước mắt. Xã hội VN cuối thế kỷ XIX đã quá
trì trệ và con người quen lặn ngụp trong sự lạc hậu rất ngại thay đổi. Đổi mới
đối với họ thường khi là một việc làm quá sức.
Bởi vậy (kết hợp cả hai yếu tố trên), người
ta không ngạc nhiên nhận thấy rằng ngay từ khi mới bắt đầu, hiện đại hoá đã
không được người VN tiếp nhận một cách tích cực. Kẻ biết nhìn ra ý nghĩa tiến bộ của nó rất ít. Trong
lòng mọi người, sự ngại ngần trở đi trở lại. Đủ thứ áo khoác mỹ miều được lôi
ra sử dụng để che đậy cho sự thù ghét và sợ hãi cái mới.
Đọc lại văn học VN đầu thế kỷ XX, người ta
thấy với Tú Xương rồi Tản Đà tiếp đó là các nhà văn xuôi như Trọng Khiêm, Đặng
Trần Phất …., hiện đại hoá đều được miêu tả như một quá trình gây ra đau khổ
cho con người. Tiếp đó, nhiều ngòi bút cùng thời với Vũ Trọng Phụng, những
Nguyễn Công Hoan, Lan Khai, Nguyên Hồng, Nam Cao … đều miêu tả đời sống theo
cái cách khiến người ta cảm thấy trong thâm tâm các ông không thích hiện đại
hóa. Sự bảo thủ mà trên đây chúng tôi
nói ở Vũ Trọng Phụng suy cho cùng cũng
là nét bảo thủ của khá nhiều người, kể cả những người thuộc diện tinh hoa của
xã hội. Thậm chí còn có thể nói nó là một thứ vô thức tập thể
chi phối cách nghĩ một thời.Trong
trường hợp này, các nhà văn thực sự chỉ là công cụ của lịch sử.
* * *
Chẳng những sinh thời Vũ Trọng Phụng, quá
trình hiện đại hoá xã hội VN nửa đầu thế kỷ XX
được một số người xem là có ý nghĩa tiêu cực mà ở nhiều thế hệ tiếp theo, cho đến ngày hôm
nay của chúng ta, lối nhìn nhận đó vẫn
đóng vai trò chủ đạo. Có lẽ chính vì thế mà khi tiếp xúc với các tác
phẩm ra đời trong thời kỳ này, người ta thường chỉ đọc ra cái phần có ý nghĩa phê
phán, còn như cái phần mà ngòi bút chép
sử của các nhà văn đã hoạt động một cách tự phát --- như trong trường hợp của Vũ Trọng Phụng với Số
đỏ – thì lại bị đẩy vào bóng tối
quên lãng. Về phần mình, chúng tôi cho rằng nếu nhìn nhận về hiện đại hoá như trong bài này và trong một số bài viết
trước đây chúng tôi đã thử đề nghị, thì
ngay với Vũ Trọng Phụng người ta đã có thể đi tới những kết luận khác hẳn. Trong khi có vẻ làm giảm hào quang ở ngòi bút nhà văn họ Vũ do chỗ bộc lộ
ở ông một ít yếu tố bảo thủ ---, thì đồng thời cách nhìn nhận và đánh
giá này làm cho ông, trước mắt chúng ta, trở nên sâu sắc hơn.
Con người ông trở nên đậm chất Việt Nam
-------------------------------
Đã
in trong Nhà văn tiền chiến và quá trình hiện đại hóa, 2006