VƯƠNG-TRÍ-NHÀN

Vũ Hùng (bài 1) : Chính là thiên nhiên đã sống theo những quy luật nhân bản

Nhân dịp nhà văn Vũ Hùng được Hội nhà văn Việt Nam
trao giải  thưởng 2017 cho [toàn bộ] sự nghiệp văn học 
xin giới thiệu lại hai bài viết của tôi về các tác phẩm
của cây bút này, ông từng là bạn vong niên với tôi
hồi trước sau 1975, khi công tác ở báo Quân đội nhân dân còn tôi là biên tập viên Văn Nghệ Quân đội.  

Vũ Hùng thuộc thế hệ sinh năm 1930 - 32, trưởng thành trong kháng chiến chống Pháp. Với tư cách một chiến sĩ quân báo, ông hoạt động liên tục trên chiến trường Lào. Trở về, trong khi mưu sinh bằng các nghề khác, ông dành nhiều tâm huyết cho việc viết văn và trong sự nghiệp của mình đã có tới 40 đầu sách.

Người ta thường chỉ xếp Vũ Hùng vào khu vực văn học thiếu nhi. Tuy nhiên gần đây có dịp đọc lại, tôi nhận ra rằng, có một số cuốn, một số trang sách của ông cũng là dành cho cả các bạn đọc lớn tuổi. 
 Dưới hình thức ghi chép, Sống giữa bày voi giống như một khảo luận công phu về mọi hoạt động của loài thú và những người săn thú. Có nhiều trang miêu tả cảnh rừng mà tôi muốn đọc đi đọc lại. Lại có những đoạn ông khái quát về quy luật tồn tại của thiên nhiên hoang dã, nó giúp cho người đọc sống xa rừng núi có thể liên hệ để hiểu thêm sự đời mà họ sống hàng ngày.
Dưới đây là một đoạn trích từ cuốn sách Vũ Hùng viết năm 1986 đó, nằm ở giữa chương cuộc sống rừng nhìn từ một chòi quan sát.
Lần ấy, tác giả theo người làng tới một khu đồng cỏ. 
Ông  cùng với một bác thợ săn Lào ngồi trong một cái chòi được bảo đảm hoàn toàn cách ly với chung quanh, quan sát mà không để cho các "nhân sự trong cuộc" nhận ra sự có mặt của mình -- đại  khái ông đã có được cái vị trí như khi chúng ta vào thăm các công viên thủy cung, thấy mình sống trong lòng nước. 
Từ vị trí này, tác giả có dịp chứng kiến cuộc sống của các loài thú trong rừng, cái cách chúng sống bên cạnh nhau tự nhiên, hòa hợp y như tuân theo một  thứ luật tự nhiên nào hết sức hợp lý.
Và ông viết ra một đoạn văn  mà theo tôi là sự kết hợp cả hai:
-- kinh nghiệm sống của những người dân Lào bình thường.
-- cái vốn văn hóa nhân bản mà ông đã tiếp nhận được từ văn hóa phương Tây, cái phần mà ông đã học được từ những năm học ở ngôi trường danh giá là Lycée du Protectorat (Trường Trung học Bảo hộ) nay là  trường  Chu Văn An Hà Nội.
 Từ trường hợp của ông, tôi như nghe ra một lời nhắn nhủ, chúng ta phải biết đến với thiên nhiên từ văn hóa. Chúng ta chỉ hiểu biết thiên nhiên khi có một sự chuẩn bị về văn hóa.
***
Xin mời các bạn đọc một trong những đoạn văn hay nhất của Vũ Hùng và liên hệ những quy luật của thiên nhiên nhiên hoang dã mà ông trình bày với những quy luật bất thành văn bản đang chi phối xã hội VN ta. Các dòng in đậm là của người trích dẫn.



Chính trên chòi quan sát này, tôi đã hiu đôi chút vlut rng. Trước đây do ly nhng nn tng ca xã hi loài người làm thước đo để suy đoán, tôi đinh ninh lut rng là lut ltàn khc ca shn độn, ca cuc đấu tranh sinh tn, mt cuc đấu tranh quyết lit đến mc không dung tha để giành ly khong không gian và nhng ưu thế tn ti: thú dữ ăn tht thú lành, thú ln ln át và tiêu dit thú bé.
Người ta có thói quen coi lut rng là lut ca sc mnh. Khi mt đội bóng chơi thô bo, người ta bo hchơi "rng". Khi nhng kmnh ln át kyếu, người ta bo hhành động theo "lut rng".
Hoàn toàn không đúng như vy.
1/
Lut rng trước hết là skhôn ngoan để duy trì stn ti ca chính mình và ca dòng ging. 
Mi loài thú, kcnhng loài có sc mnh nht, bao gicũng mun nhìn thy kkhác nhưng li không mun kkhác nhìn thy mình. Vì thế không khi nào chúng gây gmt cách vô ích, để lscó mt ca chúng. Cả đến con cp, dù có thxếp vào hàng chúa tca rng, cũng luôn hành động khôn ngoan như vy. Nó không khi nào da vào sc mnh để tcho phép mình làm nhng điu mù quáng. Nó lng tránh by voi, lng tránh con beo, con ln độc, lng tránh ccon người và chnhn sự đối đầu trong nhng trường hp bt buc.
Trong rng không bao githy có nhng cuc chiến tranh cùng loài như trong xã hi loài người. Mt by voi không bao giờ đánh nhau vi mt by voi. Mt gia đình báo không bao gixung đột vi mt gia đình báo khác.
Đôi khi cũng xy ra tranh giành gia hai cá thcùng loài nhưng không bao gicuc xung đột y dn đến stiêu dit đối th. Ngay trong cơn gin d, do bn năng bo tn dòng ging, chúng cng biết khi nào thì nên thôi.
Khi hai con cp đánh nhau - chúng không bao giờ đánh nhau để tranh mi mà đánh nhau để tranh giành con cái - chmt lát sau con yếu hơn snhy ra ngoài vòng chiến, nm rp xung để tý khut phc. Lp tc con mnh hơn sngng li cho con yếu được tdo bỏ đi.
Khi hai con voi đọ sc để tranh giành thbc trong by thì cũng thế: con yếu slùi li và buông thõng vòi xung. Đó là du hiu đầu hàng trong loài voi. Con mnh hơn thy du hiu đó sngng li.

2/
Lut rng thhai là scgng sa đổi các tp tính, hình thành nhng thói quen mi để thích nghi vi hoàn cnh sng.
Các qun tượng cho tôi biết chng sáu by mươi năm trước đây by voi vn có thói quen ging nhng by trâu và bò rng khi ngủ đêm. Chúng hp thành nhng vòng tròn, vòng trong là voi con và voi m, vòng ngoài là lũ voi đực. Hi đó voi đực cũng bsăn lùng - đôi ngà ca chúng đối vi mi gia đình thsăn là mt tài sn - nhưng vi ngn lao và chiếc n, thsăn không dit được chúng bao nhiêu.
Tngày trong rng xut hin nhng người đi săn mang cây súng thì li khác. Hcó thddàng giết chết mt con voi khong cách rt xa, xa gp bn năm tm tên ca chiếc n. Lũ voi đực càng bsăn lùng ráo riết không phi chvì cp ngà. Nhiu khi người ta tàn sát chúng chỉ để chng cây súng đứng bên cái xác đồ sca chúng chp vài hình nh, knim mt chuyến đi rng. Vì thế chng bao lâu mi by voi chcòn vài ba con đực.
Các by bt buc phi thay đổi tp tính để bo tn dòng ging. Ngày nay nhng người đi rng đều nhn thy thói quen cũ ca chúng đã biến đổi. Tôi biết điu này khi tchòi quan sát tôi theo dõi chúng trong gic ngủ đêm: chúng vn hp thành nhng vòng tròn nhưng vòng trong đáng llà lũ voi con và voi mthì bây gilà vài con voi đực cui cùng ca by. Bn voi đực y cn được bo vhơn hết. Mi khi có nguy him, chính lũ voi cái sxông ra chn đường cho chúng chy trn. Bây gimun săn mt con voi đực, phi đi vào gia by voi. Đó là điu không mt người thsăn nào dám làm và cũng không mt người thsăn nào làm ni, nếu không da vào lũ voi nhà và da vào đám đông các qun tượng.

3/
Lut rng thba là gigìn sinh cnh. 
Không con thú nào tàn phá môi trường mà nó sinh sng. Hãy thcon cp hoc con báo vào mt đàn hươu nai. Chúng schgiết mt con mi và chng nào chưa ăn hết thc ăn chúng skhông giết thêm mt con mi khác.
Trong rng Lào có mt loi chn rt hung dmà người thsăn Lào gi là "chn ma". Người ta đặt cho chúng cái tên y do khnăng bt mi ma quái ca chúng. Chúng không săn lùng đơn độc mà săn lùng theo đàn. Không như nhng ging chn khác bt gà vt, chúng săn hn nhng con thú to như hong và nhii khi chươu nai.
Ít có con thú lành nào gp "chn ma" mà thoát chết. Chúng đui theo, con thì nhy lên bám cht và cn vào c, nơi có các động mch ln, con thì bám và cn vào lưng vào đùi, dai dng như mt by đỉa. Con mi cứ đeo nhng kthù ca mình và lng chy hết cánh rng này qua cánh rng kia, cho đến lúc hết máu và kit sc gc xung.
Bn năng gigìn sinh cnh tn ti ngay cả ở by thú bé nhnhưng ghê gm này. Chng nào còn thc ăn chúng cũng không săn đui mt con mi khác.

4/
Lut rng thtư là lut ca scu giúp, cưu mang.
Mt con nai non lc by khi đêm xung có thddàng tìm nơi n náu an toàn trong mt by trâu rng. By trâu scho nó vào ngủ ở vòng trong, nơi dành cho lũ nghé non và sm mai, khi nguy cơ btiêu dit đã hết, con nai slng thng tìm vvi by đàn ca nó.
Cheo cheo là con vt yếu t nht rng. Nó không có mt thvũ khí gì để phòng thân. Kthù ca nó rt nhiu: "chn ma", chó rng, mèo rng, beo, cp... Gp kthù là nó run lên, chân khy xung. Nó chcòn biết nm chchết.
Vy mà loài cheo cheo không btiêu dit. Nó có nhng kbo trợ đắc lc: các bác bò tót. Ngược li vi cheo cheo, bò tót là nhng con vt mnh mnht rng. Chúng chiếm cnhng đồi dang và nhng đồi tre, không để mt con thú dnào bén mng được đến giang sơn ca chúng. Bn cheo cheo tinh khôn biết điu đó: chúng đến làm ngay kbên chngca bò tót và các bác bò tót tt bng không bao gixua đui chúng.
Trong rng voi cũng được coi là nhng con vt hào hip. Mi năm khi mùa mưa đến, các by thú ở đồng cỏ được sng mt thi kì an toàn. Đêm đêm khi ăn đã no, chúng thường kéo đến gn nơi by voi ng, nương bóng nhng con vt to ln này. Scó mt ca chúng không làm by voi khó chu. Chúng được chp nhn và by voi vui lòng làm nhim vbo tr.
Chc chn lut rng còn nhiu điu bí n na mà tôi chưa biết. Tuy nhiên nhng ngày sng trên chòi quan sát đã giúp tôi hiu rõ: nếu lut rng chlà lut ca sc mnh và ca shn độn thì skhông còn nhng by hươu nai, không còn lũ cheo cheo và nhng con thú lành, không còn cuc sng trong rng. Schcòn mt sinh cnh btàn phá và hoang vng, chcòn hbáo và thú d.

Con người sng sao được trong mt môi trường như thế

Bài đã đưa trên blog này ngày 11-11-2014
mang tên 
"Cùng với Vũ Hùng tìm hiểu lại những quy luật của thiên nhiên hoang dã"
أحدث أقدم