Một nền hòa bình ngấm bệnh -- Hà Nội 3/4--1/5/1973 ( phần II )

 22/4

    Tự nhiên nổi lên trong đầu óc mọi người vấn đề  quyền lực.

   Cũng như các chủ đề khác, nó lại được khơi gợi từ thế giới bên ngoài.

    Cuốn Trăm năm cô đơn bản tiếng Pháp được truyền tay và bàn luận. Tôi  thấy mấy nhà văn thạo tin dẫn lại với nhau những câu mà các anh bảo là của nhân vật chính, đại tá Aureliano Buendia:

   - Sự choáng váng về quyền lực trong ông đã trở thành những giờ phút bất mãn sâu sắc với ngay  bản thân mình.

    ... Các mệnh lệnh của ông thi hành khi ông chưa kịp ban ra, thậm chí trước cả khi ông nghĩ ra, và lại được chấp hành vượt quá cả mức mà ông dám hành động.

    -... Đi đến đâu, ông cũng gặp những thanh niên đón tiếp. Họ nhìn ông với những đôi mắt giống như đôi mắt ông, họ nói với ông bằng giọng nói giống giọng nói của ông, họ chào ông với lòng hoài nghi như ông. Họ chào và họ tự coi là con cháu ông. Ông cảm thấy một cảm giác rất kỳ lạ  -- hình như họ làm cho chính ông nhân tăng lên nhiều lần song chính vì vậy mà nỗi cô đơn càng trở nên nặng nề hơn, đau đớn hơn.

    Chúng ta chiến đấu chỉ để giành quyền lực mà thôi...

    .... Ông phải làm 32 cuộc chiến tranh, phải phá bỏ mọi điều quy ước với cái chết phải gục xuống trong vũng bùn  vinh quang để  có thể hiểu ra -- tuy đã muộn gần 40 năm -- sự quý giá của một cuộc sống bình thường.

   Trên Bản tin tham khảo  thấy có in bài một nhà báo Pháp nói về tình hình  VN hiện thời  

- Nước Việt Nam thường xuyên ở vào những điểm nóng của thế giới, đến nỗi họ tưởng rằng những tai vạ là ở ngoài vào, chứ không phải chính họ gây ra.

- Một dân tộc chỉ có thể phát triển trong sự cọ xát với các dân tộc khác. Người Việt Nam đang tự nhốt họ lại, và tôi ngờ rằng họ sẽ chết ngạt.

25-4

     Đôi lúc, cảm thấy vào những năm này, chỉ có đàn bà là đáng sống. Đi trên đường Hà Nội, gặp những người đàn bà đạp xe một cách nhẫn nại, ra dáng một người chủ gia đình, chồng con sau lưng. Đã trưởng thành, nhưng còn đủ tuổi trẻ để tự trọng -- họ diện một cách kín đáo, nhưng lại có cái dáng dày dạn, bất cần, xông vào mọi chỗ, giành lấy ánh sáng cho gia đình mình (gia đình là cái thể chế duy nhất mà những người này tự nguyện thờ phụng!)

     Những người đàn ông giàu tham vọng hôm nay chẳng có mấy,và hình như chẳng làm ai ngạc nhiên. Những cố gắng hiện lên trên nét mặt làm cho họ có vẻ đầy ảo tưởng, nhưng nếu không có cái đó, thì họ lại rất thảm hại. Đàn ông ở xứ này chỉ là dấu hiệu của sự bất lực. Vì họ quá nhiều thất bại.

    May mà cuộc đời bao giờ cũng có những người đàn bà, từ đó có một triết lý đàn bà.

-- dẫu sao, cũng phải tận tuỵ với cái tình thế mình đang lâm vào, cam chịu chấp nhận

-- Sống gắng gỏi nữa.

-- Nếu cần thì cũng diện, cũng ran rỉnh đùa bỡn như mọi người.

   Triết lý của đàn bà là triết lý thực dụng.

26/4

     Vẫn chuyện xe bò. Ngày mưa, người điều khiển xe cuốn cái cạp nứa ( vốn chuyên dùng để be thành xe cho tăng thêm sức chứa) thành một vòm mái che mưa,  rồi ngồi núp dưới đó.

      Giả sử như tôi làm nghề xe bò, hẳn tôi luôn luôn phải có đủ thứ mặc cảm. Mặc cảm tự hào nghênh ngang rằng mọi người cần đến mình. Mặc cảm bất cần. Chẳng ao ước gì cả. Ăn mặc rách rưới, bẩn thỉu, chân đi đất ư, kệ -- ngồi vào cái xe bò thì còn tính chuyện gì nữa?

     Mưa. Năm nay thời tiết ngang trái. Tết thì nắng nồng oi bức. Nắng đến không có chỗ cho con người ăn diện nữa. Nắng không để cho những ý định cá nhân được mở mày mở mặt. Làm gì có chỗ cho những cái đó.

      Và bây giờ thì mưa. Đầu hè, mưa hàng mươi hôm liền. Mưa đá rơi xuống khu vực người về chuẩn bị duyệt binh, những mái lều của người lính nát bung, trơ ra lần vải bạt bên trong. Mưa trắng trời Hà Nội, ngập ngay trên những đường phố bị trũng. Trẻ con đi học về lội bì bà bì bõm. Cô giáo đứng giữa ngã tư đường, cấm, doạ chúng nó mãi chúng nó mới chịu thôi.

         Mưa đã tàn phá một chút gì trên đường phố và trong tâm hồn đứa trẻ đó (Tôi nhớ cái ý đến với tôi thuở nhỏ: mưa có khả năng “bộc lộ”, “lột trần tất cả”). Nhưng thôi hãy nói cụ thể. Không đâu cho thấy tai hại của mưa  bằng ở nhà máy điện. Máy móc không kịp che, mưa phá những đầu mối, những lò hơi, mưa gây ra sự cố điện cho cả thành phố -- có buổi sáng, cả thành phố lạnh tanh.

    Cuộc sống sau mưa. Thành phố sau mưa. Những con đường trơ đá sạch trắng. Lá mới rụng còn xanh đen. Năm nay, căn nhà lợp lá của gia đình tôi dột đến mức ngay sau cơn mưa phải láng tro trên mặt nền mới đi lại được, nếu không thì ngã như chơi.

27-4

      Mấy chục năm nay, ta chỉ có phá, mà không lo làm thêm của cải cho xã hội. Bây giờ, người ta khôn lên, cái gì người ta cũng có thể biết. Bao nhiêu sáng kiến được đưa ra, nhưng vật liệu đâu, lấy gì mà làm. Nói theo từ ngữ thời nay, chỉ cần tắc khâu vật tư, là nhắm mắt chịu. 

   Rút cuộc, kẻ có quyền thế nhất trong xã hội, trong mỗi cơ quan -- là những người nắm vật tư, nắm phương tiện vật chất. 

    Và do lúc này người ta không cho những người ấy một vị trí xứng đáng, cho nên ở trong bóng tối, họ càng hoành hành tợn.

     Tôi hiểu ra điều ấy khi làm cái công việc đơn giản của người con trai trong gia đình là tu sửa mái nhà tranh vách đất,  theo nghĩa đen , mà bố mẹ tôi đã làm từ 1952. 

     Tuần trước tôi đã phải xuống Phà Đen mua ít lá gồi về dọi lại chỗ dột .

     Mấy chủ nhật nay thì mượn cái xe ba gác bằng sắt ở cơ quan cùng hai cậu em ra sông Hồng xúc cát rồi kéo qua đường Thanh niên, qua trường Chu Văn An về nhà. 

      Theo lời khuyên của bà Tèo làm nhà máy bia đến ở nhờ,  chúng tôi đang lo thay các bức vách trát bùn ọp ẹp bằng  tường gạch ba banh.

     Đi xin than xỉ ử các nhà đun bếp lò. Rồi về giã nhỏ ra. Rồi mang trộn với xi măng cát và ép thành khuôn.

      Việc đóng khuôn thì đã có cậu Đăng em tôi nhận làm.

     Khó nhất là chuyện xi măng.  May quá, khi mang việc này  nói  với anh em ở cơ quan, tôi được anh Doãn Trung tìm cách giúp.  Anh Trung có người quen cũ là anh Ninh trước cũng là dân phiên dịch  Trung văn nay về là ở Ủy ban dưới Ô chợ Dừa. Anh Ninh có thể giúp tôi mua ít bao xi măng Hải Phòng ở cửa hàng vật liệu xây dựng.

     Mỗi lần đến anh Ninh lấy giấy giới thiệu ra cửa hàng, tôi không quên mang theo một tút thuốc Trường Sơn. Nó là tiêu chuẩn anh Trung chạy cho anh em trong cơ quan, thường tôi vẫn dùng để tiếp khách riêng. Lần nào anh Ninh cũng trả tôi tiền thuốc đầy đủ theo giá nhà nước.

1/5

    Hội hè là gì? Là những ngày vui, sau công việc. Là những ngày xả hơi buông thả  sau những “chiến dịch” mệt nhoài .

    Thử tìm ý nghĩ của đám tham gia duyệt binh. Họ quen tuỳ tiện buông thả . Mà duyệt binh trước tiên cần ý chí, nghị lực. Từ thực tế đánh nhau trở về, người ta dễ xem đây là một việc tội nợ phải làm. 

     Nhưng  rồi máu anh hùng nổi lên, lại nhớ rằng việc đó rất có ý nghĩa. Và người ta cắn răng lại để làm. 

      Rút cuộc  thì cảm giác về một cái gì lớn lắm quay lại chi phối đến mức có lúc họ hiện ra lố bịch!

     Nhờ đi theo phóng viên nhiếp ảnh Đoàn Công Tính, tôi được vào sâu quảng trường, ngay dưới chân khán đài. Tôi nhìn kỹ những nét mặt đi qua quảng trường. Rất ít những nét mặt đẹp. Người chúng ta, không phải là những người để đi duyệt binh. Khuôn mặt thô, nước da xám, mắt tròn, mắt dẹp, cờ ra côm... đủ chuyện. Không có ai đẹp!

     Cuối xuân, đầu hè, lá đã bắt đầu xanh sau mưa. Khẩu hiệu đỏ rực các đường phố. Thú thực, tôi hơi ghê sợ cái màu đỏ này. Nó gợi cảm giác hỗn loạn. Nó tượng trưng một sự phá phách.

       Để tìm lại một chút bình thản, tôi muốn đi về phía sông, phía cát, phía màu xanh.

    Nhưng mà vẫn không dứt khỏi ám ảnh về buổi mít tinh vừa có mặt. 

    Chưa bao giờ tôi chứng kiến một cuộc mít tinh lộn ẩu thế. Người đi dự mít tinh thì ít (mỗi khối phố định lấy 20 người, mà lấy được có 10). Sau này nhìn TV thấy trên quảng trường nhiều chỗ trống.

    Nhưng người đi xem, thì nằm la liệt mọi ngả đường. Và đây là cái cảnh không có trong những đám mít tinh hồi trước 1964.

    Độ 8h, những người phải đứng thì bỏ về, trong khi người đi xem tràn lên.

    Như một thứ lũ lụt: Người ta chui vào giữa các khối Công an - bộ đội. Người ta len vào giữa khách nước ngoài. Người vỡ ra từng mảng xô đẩy.
     Công An , Công An Nhân dân vũi trang, đám trật tự viên, tất cả bất lực.

     Ở đường Hùng Vương, phía bên phải lễ đài, nơi thoát ra của đoàn người diễu hành, người ta lên xô ra hẳn một nửa đường, chỉ còn lại một nửa đường. Nhục nhã, lộn ẩu ở phía người diễu hành đi qua, trong khi đó, ở phía sau, không gian rỗng ra.  Đến nỗi người như Tính cũng phải nhận:

    - Người ta đã quen với cách sống thời chiến. Lúc này mới hiểu chiến tranh...

    Vẫn theo Tính, chắc người đi qua lễ đài cũng chán ngán mệt mỏi. Không có Cụ Hồ để hy vọng chào đón, người ta ngoảnh đi lung tung. Lòng người phân tán quá chừng. Các lãnh tụ cười, vẫy tay chỉ vì nhớ rằng ống kính các nhà quay phim đang chĩa vào mình.

     Lúc gần kết thúc, tôi nghe tiếng lao xao: thế này thì người nước ngoài cười chết. Khu vực quần chúng trống quá. Một giọng hét rất to: Quân nhạc cử Giải phóng miền Nam.

      Khi điệu nhạc Giải phóng miền Nam vừa dứt, lại tiếng lao xao: Đáng nhẽ ông Đồng phải ra nói trước mọi người.

   Chờ đợi. Rồi ông ấy cũng ra:

    -- Chúng ta đã cử hành ngày lễ một cách rất thắng lợi (!).

    Và ông không quên cái điều thực chất nó khiến ta phải làm mít tinh:

    --  Chúng ta yêu cầu các nước anh em tiếp tục đồng tình ủng hộ chúng ta về mọi mặt.

     Tôi nghĩ bây giờ thì họ cũng biết mọi chuyện rồi. Nhưng họ mệt mỏi đến nỗi không thiết gì nữa.

     Đêm trên thành phố là khi con người trở về với cái hoang dại. Người ta chú ý đến tất cả những gì chung quanh, một tiếng lá rơi, một ngả đường rộng.  Có thể có ai đó đang lo chạy cấp cứu vì vợ đẻ, con đau. Nhưng nói chung những khốn khổ hàng ngày lùi đi rất xa.  Cái lối phớt lờ mọi chuyện vủa những cặp tình nhân được coi là có lý nhất. Trong đêm, tiếng người nói to hơn, tiếng móng xe bò gõ trên đường nhựa, nghe nhộn nhạo hơn. Ở đấy là tất cả những gì đang sống.

     Nhớ một ý Xuân Quỳnh nói buổi chiều:

    - Giá những người đi duyệt binh kia về cày cuốc, thì được bao nhiêu việc.

    Lúc ấy tôi chỉ hùa theo: “ Ai mà quay về được nữa. Ở mình bây giờ, những thứ quân sự đã hóa dễ quen hơn dân sự!”. 
      Lúc này tôi nghĩ lan man thêm. Vậy thì ở mình chỉ những sự phá phách là toàn thắng. Nó ào ào như nước lũ vỡ bờ vô tận, như các dân tộc khác - tự tin, hào hứng, - làm ra của cải vô tận và thẳng đường tiến tới văn minh.