25/12
Trong nhiều năm nay, mùa hè đối với tôi là
mùa đi xa, là mùa của công việc, dự định. Còn mùa đông, mùa rét, một ngọn đèn dầu,
một trang giấy trắng, những điều phải làm, và chao ôi, mùa của ao ước về những
hạnh phúc gia đình, mùa của tình yêu và gợi ý về tình yêu. Vì tôi đang sống
trong một thành phố, tuy là trụ sở đầu
não chỉ huy của chiến tranh, song vẫn mang một nếp sống hòa bình. Chiến tranh tuy đã vào đến những chốn sâu xa của đời sống, song vẫn chưa phải là chạm tới cái cốt lõi cuối cùng
Bây
giờ thì khác.
Nhớ phần nhà chính ga Hàng Cỏ bị bom đánh
đúng mấy hôm trước. Người đứng xem, sau bốn ngày, còn đông. Những khẩu hiệu để
bên cạnh ga đỏ vàng một cách lạc lõng.
Một khoảng trống nứt ra ở cái nơi mà hôm
qua nguyên lành. Ở đó, hôm qua, là một khung nhà. Hôm nay, đưa mắt nhìn lên,
không thấy cái khung nhà ấy nữa. Hôm nay, là những đường viên lởm chởm, của một
cái gì nứt ra, không thành hình gì cả.
Nhớ
hôm đến khu tập thể ngõ Lý Thường Kiệt. Người đang bới đồ đạc, vôi bụi bám vào
mặt vào mày, như là vừa từ đống bom đi ra. Một dây chuyền chuyển gạch vừa hình
thành. Người ta mang vôi, đổ từ đống này sang đống kia. Một căn gác vặn vỏ đỗ đổ
dở dang. Một cặp trung niên từ đó đi ra. Người đàn bà ăn mặc kiểu Hà Nội lịch sự.
Người đàn ông áo bộ đội, mũ giải phóng, cầm cái gậy, như người ta thường nói,
chiếc gậy Trường Sơn. Họ đi từ căn gác hai đang vặn vỏ đỗ lần xuống.
Tiếng mấy cô học trò cấp 3
- Nhà cô Hằng đấy.
- Hết rồi còn gì.
- Cô bảo lúc đi chỉ người không.
-
Giờ đồ đạc mất hết. Khổ. Đúng , cô giáo có mang cái gì lành lặn đi đâu.
- Thì cũng như chúng mình, toàn mang quần
áo rách.
Buổi sáng hôm nay Thiên chúa giáng sinh.
Tôi xuống bệnh viện Bạch Mai. Dãy nhà lá bên kia đường tơi tả. Bên này viện,
căn nhà khoa tai mũi họng cũng sóng xoài. Mặt đường từ cửa trở vào còn đầy bùn
đất. Cái cửa sắt bị vặn vẹo, trở nên sắc nhọn. Tôi đứng áp vào cái cửa để nhìn.
Bên trong, nơi gian nhà đổ có mấy người đứng một cái chiếu úp trên một cái gì
đó. Lúc cái chiếu mở ra, thấy mấy cái áo quan. Mấy bát cơm đơm có ngọn, trên có
những nén hương. Nhưng mà áo quan người ta chưa kịp đóng. Một lúc sau, mới thấy có người lấy búa ra, cầm búa gõ vào áo
quan. Nẹp những cái đinh cuối cùng vào đó.
Tôi đứng ở cái cửa thường trực. Những
người đứng xem chỉ là số ít. Trong chốc lát, bao nhiêu người ra vào. Nhân viên
đến hỏi địa điểm sẽ sơ tán. Con nhân viên đến chờ cha mẹ. Những người bộ đội
đánh xe vào, một gã bộ đội nghênh ngênh đôi ủng.
Một ô tô chở công nhân đến thu dọn (nhiều
người đã mặc áo mưa, mặc áo lao động, ngồi sắp hàng trên xe, vẻ mặt lộ rõ họ sắp
bắt tay vào một việc quan trọng lắm).
Ở cái đất nước này, chết chóc nghe đã trở
thành bình thường. Những ngày từ sơ tán về Hà Nội lần này, tôi thấy nhiều vành
khăn tang, nhiều người khóc chồng khóc con, mắt khóc sưng lên đi trên đường. Mấy
trăm người? Mấy nghìn người cho vừa? Không thể quen được...
Những nỗi khổ còn lại đổ lên vai những
người sống, trong buổi chiều lễ giáng sinh, tôi thấy ở khu vực An Dương là rõ
hơn cả. Những nhà sập không gì thay thế nổi. Nhưng ở bãi An Dương, đã thấy người
ta đi trốn. Làm nhà, làm hầm ở giữa bãi cát. Ghếch cái bếp ra bên cạnh. Những
xô nước đục ngầu. Một người mẹ còn trẻ giặt tã lót cho đứa con đầu lòng, phơi
ra ngay trên những cây dâu bãi dâu ngoài sông.
Có một Hà Nội không phải phố xá, Hà Nội
dọc bờ sông. Hà Nội vốn là của lũ lụt nay hóa thành Hà Nội của giặc phá. Lần đầu
tiên, An Dương bị bom. Cả khu dân cư như đứa con nhà nghèo, bị lột trần ra, người
ngợm xám ngoét. Những mái nhà bật tung lên, cát thì hất lên mái nhà. Nhìn ra
bãi cát chỗ ngã ba sông, trước khi đổ ra bãi giữa, tôi thấy hình ảnh một Hà Nội
muốn lẫn đi trong cái bao la của thiên nhiên -- không phải thứ bao la hùng
tráng ta quen nghĩ mà là thứ bao la nặng nề mờ đục. Chiến đấu, súng cũng vùi
trong cát. Xe ô tô tải, xe xích tìm một chỗ cuộn trong cát. Vài tốp người bỏ
nhà khênh những tấm ván ra làm hầm tạm bợ. Trong buổi chiều mùa đông, đất trời ảm
đạm, cây dâu xanh trông tối sầm như những cây khô lẫn vào màu đất, màu nước bạc
cũng hóa tối xỉn. Thấy cuộc đời này vẫn chuyển động, vẫn sinh sôi, mà lại nặng
nề, chậm chạp, buồn tủi biến đi, song mãi không sao nhập vào được cõi vô tận.
Tôi không cầm được nước mắt, khi thấy một
đứa bé đi theo mẹ ra hầm. Em bé gái độ 3 - 4 tuổi, cái áo đông xuân cũ của người
nhớn mặc trùm kín đít em cầm cái chổi lúa vừa đi, vừa nói với mẹ. “Con cầm chổi
đi, như là con ra trường làm vệ sinh, mẹ nhỉ.” Thế nghĩa là em còn nghĩ tới bao
nhiêu điều tốt đẹp. Em còn nghĩ đến ngày em đi học.
26/12
Tối hôm qua, đi cùng với Tính trong một buổi
tối vắng người. Và tôi tưởng tôi có thể đi suốt cả tối, đi trong im lặng, đi
trong niềm vui duy nhất: có một người cùng đi với mình, thế là được rồi. Ngoài
ra thì tôi không muốn nói gì nữa, và cũng gần như không muốn nghe gì nữa. Hạnh
phúc, mất mát tất cả đều là có thật. Hy vọng ư? Nên lắm. Vô vọng ư? Tất nhiên
thôi. Cuộc đời là mong manh, là thay đổi, là bị vượt qua - tôi đã già đi, đã yếu
đi. Tôi đã cảm thấy bất lực trong mọi ý nghĩ. Nhưng rõ ràng, vẫn có đó, một đời
sống, một hy vọng, một cái gì thành nếp. Có những người đẹp, có những niềm vui
(những niềm vui trong sạch thật sự chứ không phải những niềm vui thật hèn)- những
ngôi nhà rêu phong - nó là những gì có thật. Còn con người, làm sao được? Nhưng
tất cả những gì còn lại, đã là minh chứng sự hiện hữu của con người. Và chúng
ta, những người sống, là sống cùng với tất cả những gì còn lại đó.
Ban đầu, chúng tôi đi vào khu phố mạn
Quan Thánh, Hàng Bún.
Hàng Bún vắng, tối, sự vắng vẻ đáng yêu mọi
ngày trở thành nỗi ghê sợ. Tất cả các nhà người đều đã bỏ đi hết. Tưởng nhiều
nhà là cái nhà hoang, xộc vào, ở trong sẽ có ma. Chúng tôi không vào, chỉ ngước
lên trời. Bầu trời Hà Nội trong các ngõ vắng bị khuôn giữa những đường thẳng, bầu
trời hình chữ nhật, hình vuông, một thứ bầu trời giữa các nhà 2 tầng, 3 tầng.
Đã có chỗ chúng tôi thấy những bầu trời qua các mái ngói bị lật tung ra. Bầu trời
thành từng ô, từng ô. Nó cũng bị xé rách.
Đi vào phố Cửa Bắc, rồi chúng tôi đến gần
nhà máy điện. Ban ngày, đã thấy hai ống khói vặn vẹo. Ban đêm, người ta chứng
kiến một bộ mặt của cái chết kinh khủng
hơn -- cái chết yên lặng. Cái nhà máy vốn ồn ào. Vắng những tiếng tuyếc bin mọi
khi, hôm nay nó như một nhà mồ. Tính bảo hình như nó phát ra cả hơi lạnh nữa.
Tính nhớ tới những cái bốt hồi kháng chiến chống Pháp. Đi qua đấy, mẹ bảo qua
đây phải im lặng không được ho. Không được khóc. Cái nhà máy điện ấm nhất thành
phố, nóng nhất thành phố, hôm nay như vậy. Không thấy cả người lính CANDVT đứng
gác mọi khi. Ở một vòm đá, như ở cái mũ chào mào thò ra, còn ánh sáng, không chừng
có ai còn ở trong đó.
Chúng tôi đã đi quanh nhà máy. Trở lại phố
Hàng Bún, đi quành phố hàng Than. Đường phố Hà Nội mấy hôm nay sao trớ trêu, có
quãng điện sáng y mọi ngày. Có quãng ngọn đèn chỉ là một chấm đỏ y như những chấm
hương. Và cả phố là một cái áo quan thật dài. Những liên tưởng hơi tệ chăng?
Nhưng chưa bao giờ Hà Nội biết đến chiến tranh kinh khủng như vậy. Ở phố Hồng
Phúc đã thấy người ta đào hầm ngay bên hè, đất đắp cao lên, như một thứ hầm kiểu
riêng của thành phố. Nhìn xuống dưới hầm, một ngọn đèn dầu, mấy mặt người nhóa
nhòa bên trong. Tính bảo như Quảng Trị.
Không hiểu sao, trong những ngày này, tôi
lại nghĩ nhiều đến tình nghĩa. Nghĩ đến các bạn đồng nghiệp. Muốn đến mọi người
để mà biết rằng họ không việc gì trong những ngày bom đạn vừa qua. Khi gặp
nhau chúng tôi ngồi im lặng. Không biết
nói chuyện gì. Không dám cười, không dám đùa dỡn nói xấu nhau -- như mọi khi vẫn
làm. Chỉ ngồi đấy, nghĩ rằng có nhau. Có cái cuộc đời buồn bã này.
Trên con đường Yên Phụ, một đôi nam nữ sóng
đôi bước chậm, điếu thuốc lá của người con trai đỏ lên trong đêm. Ở phố Hàng
Than chúng tôi thấy một đám cưới. 7g 30 tối, đám cưới đã không còn khách nữa.
Hai hàng ghế sạch bóng. Có lẽ chẳng có mấy khách, đèn sáng, trên tường tấm vải
đỏ dán chữ song hỉ thật trắng.
Hạnh phúc? Chưa chắc. Nhưng vẫn là hạnh
phúc. Lúc này, người ta vẫn phải cưới nhau, vì cái hạnh phúc bao lâu nay chuẩn
bị, bây giờ đã chín muồi, cuộc sống của cả đất nước trì trệ, nhưng cuộc sống của
mỗi người vẫn là phải vận động, và đó là một bi kịch.
27/12
Khi một người đứng đắn nhất cũng đã phải
kêu, thì không phải chuyện thường
Hữu Mai:
-- Năm
72, ông ấy bị bao nhiêu chuyện bất ngờ. Nixon qua Trung quốc, Liên Xô, nó làm
được như thế, là một thứ bất ngờ. Đánh vào Quảng Trị, dân không nổi dậy - bất
ngờ. Quân ngụy trụ vững - bất ngờ nữa. Cuối cùng, là việc nó đánh ra như thế
này. Trong một năm, bị bao nhiêu chuyện bổ chửng cả ra thế, hỏi còn nói gì được
nữa.
Văn Thảo Nguyên kể ở trên một chuyến đò
qua sông Hồng, dân chửi loại các ông trên như Trần Duy Hưng:” Nó chỉ sướng cái
thân nó. Nó có hầm có hố cẩn thận rồi mà.”
Một người cán bộ bực bội nói lại, cáu lắm,
tưởng có thể vứt người kia xuống sông.
Đại
khái dân thắc mắc vậy mà người ta thì làm công tác tuyên truyền theo kiểu vậy.
Một lần, ông Cục phó của chúng tôi đến bảo: Nó đánh B52 thế này là mình càng có
dịp lập công. Còn trên đã dự kiến rồi, ta không chịu đi sơ tán, ta chết là tại
ta.
Khốn khổ, lúc nào cũng nói là ta đã dự kiến
rồi. Y như một người bị đánh hộc máu mũi nói với thằng khốn nạn nó đánh mình biết
mà, biết mà, biết là mày sẽ đánh hộc máu mũi tao mà.
Nhiều
cán bộ nói một cách vô liêm sỉ: Bây giờ nó chỉ còn có cách đánh Hà Nội là cùng
chứ gì? Cứ dương dương tự đắc về một thứ thế cùng mà mình bị nó dồn vào như vậy.
Không ai nghĩ đến dân chết. Rất nhiều dân
chết.
Anh
em loại cơ quan tôi như bọn thì còn khá hơn. Có người nhớ tới chiến tranh thế
giới thứ 2. Nhật hoàng vì thương dân mới quyết định đầu hàng.(Theo công bố
trong tuần đầu Mỹ đã ném xuống một khối lượng bom bằng 2 lần số thuốc nổ quả
bom ném ở Hirôsima)
Lại xoay sang tình hình chiến sự. Đài bên
kia công bố họ đòi 5.000 quân kiểm soát. Ta chỉ cho có 250, lại không có điện
đài, phương tiện. Âm mưu là để giữ quyền tiếp tục khống chế miền Nam.
- Ta nghĩ cạn lắm cơ. Nghĩ rằng mình có
quyền ràng buộc nó vào một hiệp nghị. Nghĩ rằng nó sẽ phải tôn trọng trong khi
thực tế, nếu cần lúc nào nó cũng xé toang những cái đó.
- Bây giờ không thắng nổi nó lại còn tính
chuyện thắng nó trong tương lai!
Và người ta mở rộng ra:
- Phen này ta vào Sài Gòn xem không một vụ
chém giết kinh khủng chắc? Rồi đưa dân Sài Gòn đi, chiếm nhà, có khi lại còn
chiếm vợ con người ta nữa. Giá ký hiệp ước ngày 26/10 , mình không làm một cú
tràn xương máu ấy à.
- Nghĩ cho cùng cách mạng mấy chục năm
nay, chỉ thấy phá chưa thấy xây gì. Hưng Yên, Nam Định, Phủ Lý ngày xưa lúc thị
xã nhỏ đẹp lắm... Phá thành phố, phá đình chùa, phá cả những nền nếp cũ.
Mỗi ngày đài lại có những bình luận:
- Tai họa Việt Nam cũng tựa tai họa của Ni
ca ra goa.
- Kẻ thù của loài người là vô vọng.
- Chiến tranh hiện nay: chiến tranh tùy
theo sự tức giận.
- E. Kennedy: Người ta đã phải nghe quá
nhiều lý do đã trở thành nhàm tai từ cả hai phía, mưu chiến cũng như phản chiến.
28/12
Tôi đang cùng mọi người ngồi trên khu sơ
tán Hương Ngải để nhớ lại:
Tối 26/12, bom dữ dội ném trúng khu Khâm Thiên. Nhà lá dạt
xuống.
Tối 27,
một B.52 rơi Bách Thảo.
Tiếp tục họp được với nó, tưởng đã có thể
xong. Có một hồi đã có nhận định bây giờ sức mạnh của nó là không gì ngăn cản nổi.
Nhưng rồi lại miệng khôn trôn dại, lại vẫn
ì ra, im, kệ. Thương nhất là dân. Hết đám này bới chưa xong, lại đến đám kia.
Nhị Ca: Biết cách làm ăn của mình rồi. Ngay
thời thịnh trị, có mỗi cái máy mà toàn phu khuân tay, phu thì đói làm ăn ra gì,
chỉ thấy toàn khẩu hiệu.
Mỗi ngày của người ở sơ tán bây giờ là
như thế này. Sáng đến gặp nhau, bàn nhau “Hôm qua nghe ghê quá, nhất là mạn Hà
Nội". Trưa ra đứng đường, chờ xem có ai Hà Nội lên, hỏi tin tức. Tối, 6-7
giờ, ngồi nghe đài --nghe BBC mà tiếng
nhạc hiệu luôn luôn là niềm mong đợi đến mức ai đó có lúc buột miệng nói đùa là
thân yêu như quốc ca.
Nguyễn Khải: nghe nói bây giờ mình lại có
lý luận về sức ép tối đa. Cố qua kỳ sức ép tối đa này, rồi mới tính được mọi
chuyện. Bây giờ mà nó lui, thì lại bảo nó không thể chịu đựng được đòn phòng thủ
của ta. Phương châm của ta là đánh tiêu diệt cơ mà.
Nguyễn Minh Châu: Lúc cần thì ca ngợi Hà
Nội ghê lắm. Lúc này thì hy sinh cả Hà Nội cũng sẵn sàng.
Trong những ngày đánh phá ác liệt chuyện
gia đình vẫn điểm xuyết vào, nhẹ nhàng mà xót xa.
Ng Khải:
--Lắm lúc nghĩ mình cũng thấy buồn cười.
Cả đời mình đóng vai một thứ nhà văn quân đội, cũng đi chiến trường, cũng được
tiếng là xông xáo. Thế mà động thấy xác chết, là tôi cứ sa sẩm mặt mày, cứ buồn
nôn thôi.
Trong năm nay, có một chuyện nhiều lần
phiền muộn. Đứa con lớn xin đi bộ đội. Tôi đã phải nói rất trang trọng: "Bố
nhận là bố có lỗi, với con. Nhưng con ạ, sao con không lo tiếp tục học cho giỏi
đi ". "Con không muốn rèn luyện dưới mái trường XHCN nữa. Bây giờ là
lúc chiến tranh, con muốn rèn luyện ngoài chiến trường.”
Nghĩa
là nó toàn dùng những chữ thật sáo cả. Thế nên mình cứ bấm bụng chịu, mình cũng
phải dùng những chữ sáo ngược lại. Khổ, ăn nói học theo văn chương ông Hồ
Phương cả. Cái loại này, đúng là đưa sang Trung quốc làm cách mạng văn hoá thì
đắt lắm đây.
... Bây giờ mà viết một quyển sách, nói bố
thì sợ chiến tranh con thì thích chiến tranh , toàn bộ hai bố con lý lẽ với
nhau, suy nghĩ khác nhau thế nào. Viết độ 150 trang thôi, ra hết vấn đề rồi còn
gì.
29/12
Tối 28, bom tiếp tục ném Nhật Tân, Chèm...
Chiến
tranh đến như thế nào? Chiến tranh len vào mỗi cá nhân, ví dụ như tôi, thật ra
cũng không thiếu những phút hoảng loạn.
Nhưng trước hết, chiến tranh là những dằn
vặt liên tiếp. Chiến tranh là những phút ngồi oán giận không biết gây ra từ nơi
nào, và sẽ kết thúc ở nơi nào.
Trong chiến tranh, người ta sống bằng
gì? Sống bằng hy vọng rằng nó sẽ qua đi. Rồi lúc chán quá thì tự an ủi rằng chiến
tranh có thể mang lại cho mình những kinh nghiệm sống bổ ích. Cũng là một thứ
A.Q.