Trên mạng đang có cuộc trao đổi về đề
thi môn văn kết thúc trung học phổ thông 2017.
Theo chỗ tôi đọc được, cuộc trao đổi đang dừng lại khá kỹ ở mấy chữ “THẤU CẢM” “TRẮC ẨN”.
Và dù chưa chắc đã đi đến đâu, đó cũng là việc cần thiết.
Nhưng ở góc độ của mình,
tôi nghĩ sở dĩ câu chuyện xảy ra như
vậy, mọi thứ được mang ra trao đổi như
vậy vì đối với chúng ta hôm nay, nhất là đối với lớp trẻ nó, cái sự THẤU
CẢM với lại TRẮC ẨN ấy là cái gì xa lạ
quá.
Giá lúc này đây trước mặt tôi là một học sinh chuyên văn. Tôi
sẽ hỏi em những bài văn nào trong nhà trường đã dạy cho em về lòng trắc ẩn
khiến em sẽ nhớ trong suốt cuộc đời.
Không, hoặc khiêm tốn mà nói là rất lờ mờ rất ít, có phải
không em?
Nói quá lên hẳn em sẽ bảo số
lần em nghe nhắc tới chữ ấy chắc chưa đầy mười đầu ngón tay!
Trong các sinh hoạt trường
lớp đội đoàn cũng vậy, chả bao giờ người ta muốn đưa mấy chữ ấy vào trong tâm
trí em cả.
Thế đấy, vậy mà bây giờ người
ta nêu ra cho các em đi thi.
Lỗi không ở người đã nêu vấn
đề này trên mặt báo.
Dù những người ra đề này có lỗi nữa thì cũng không
phải là một điều quá trầm trọng. Trong cơn bí và với mục đích thân thiện là
muốn cho nhà trường gần với xã hội, họ đã cố gắng.
Cái lỗi to lớn hơn sâu xa nằm ở toàn bộ ngành giáo dục và suy cho cùng nữa
là lỗi của cả xã hội, cái định hướng phát triển con người trong xã hội chúng ta.
Ta hay nghĩ – và giáo dục lớp
trẻ -- theo lối nghĩ trong xã hội mình là ai cũng hiểu ai ai cũng thương ai,
rồi từ đó cho phép cái “con người tuyên huấn” trong mình tự do đấu tranh với
những ai không công nhận cái chân lý tối thiểu đó.
Ta ngại nói đến những gì lờ
mờ non yếu trong tâm trí con người. Ta không hề quan niệm mỗi cá nhân là một
cái gì phức tạp bởi -- như trong thời của bọn tôi càng rõ - sự phức tạp sẽ ngăn
cản mỗi cá nhân trở thành người chiến sĩ “đi bất cứ nơi đâu làm bất cứ việc gì
xã hội cần tới”
Trong một xã hội “đồng phục” kiểu
“Lôi Phong hóa”, sự hiểu biết lẫn nhau sự đặt mình vào địa vị kẻ khác không cần
được đặt ra.
Bởi thế, trong đời sống hàng ngày, ta chỉ hay
nói phê phán quyết liệt giúp đỡ nhau tiến bộ vạch trần khuyết điểm truy kích thói xấu đến cùng. Mấy thế hệ liền coi những
biện pháp mạnh đó là cách duy nhất và tốt nhất giúp cho tính người nẩy nở...Hỏi
làm sao con người ngày nay không lúng túng khi bàn đến những chuyện tinh tế mà sâu sắc, dù nó là những phạm trù hết sức quen thuộc với
con người Việt Nam trước 1945 - những ai từng đọc nhiều thơ văn cũ hẳn chứng
giám cho cái ý này của tôi.
Nhân đây, xin phép nhắc lại
một chi tiết từ một bài báo nước ngoài.
Báo Pháp Khoa học &
đời sống từng viết về Tám hiểm họa
môi sinh của thế kỷ XXI, một bạn
trên Tia sáng số 9-98 đã dịch lại như sau :
1/ Nhiệt độ tăng 2/ Đất thoái hóa 3/ Nước hết 4/ Hóa chất làm ô nhiễm 5/ Vùng biển bị khai thác quá mức 6/ Phá rừng gây nên dịch bệnh mới…
Sáu cái đó tôi đã nghe ở một vài chỗ khác.
Nhưng có hai khía cạnh mà tôi thấy mới, nó thuộc về hiểm họa xã hội
1/ Nhiệt độ tăng 2/ Đất thoái hóa 3/ Nước hết 4/ Hóa chất làm ô nhiễm 5/ Vùng biển bị khai thác quá mức 6/ Phá rừng gây nên dịch bệnh mới…
Sáu cái đó tôi đã nghe ở một vài chỗ khác.
Nhưng có hai khía cạnh mà tôi thấy mới, nó thuộc về hiểm họa xã hội
7/ Mất cân đối dân số, nam
nhiều hơn nữ, khoảng cách giàu nghèo ngày càng rõ rệt và
8/Đô thị hỗn loạn.
Người ta giải thích thêm điểm cuối: nay là thời của những THỊ DÂN HUNG DỮ; cuộc sống vô cùng hỗn độn bởi một số dân quá đông cùng sống trong một diện tích quá chật chội.
Người ta kết luận “Trong một lô cốt không có pháp luật, luật rừng sẽ thay thế luật pháp”.
Người ta giải thích thêm điểm cuối: nay là thời của những THỊ DÂN HUNG DỮ; cuộc sống vô cùng hỗn độn bởi một số dân quá đông cùng sống trong một diện tích quá chật chội.
Người ta kết luận “Trong một lô cốt không có pháp luật, luật rừng sẽ thay thế luật pháp”.
Bài báo này gợi ra cho tôi một sự so sánh
-- trong khi theo đuổi một
đường lối giáo dục nhân bản và nói chung
là xây dựng cho được một xã hội thân thiện với con người, thì những nền giáo
dục ở các nước phát triển cũng không quên thăm dò những mạch ngầm nằm trong
cách cư xử của họ, lấy đó làm điều cần nhắc nhở để giúp họ ngày một hoàn thiện
-- còn ở ta trong hoàn cảnh chiens tranh khủng khiếp và nội chiến khốn khó, con người rất cần sự bao dung thì các ngành nhân học-- tức bao gồm cả giáo dục --, có xu hướng là xếp xó những vấn đề
đang nảy sinh hàng ngày, hơn thế nữa lại còn cố tình khơi gợi bản năng chiều nịnh con người, ngăn
cản họ tự nhận thức là cái yêu cầu bức thiết bậc nhất của con người hiện đại .
Điểm lưu ý cuối cùng: trong
bài này tôi tập trung nói tới giáo dục. Quay trở lại với cái nghề của mình là
nghề viết văn viết báo, tôi thấy chúng tôi cũng chẳng có gì khác. Không cần kiểm ra chắc các đồng nghiệp của tôi và các bạn từng yêu mến
văn chương hẳn đều nhận ngay là cái chủ
đề THẤU CẢM TRẮC ẨN với cách diễn giải
như trên cũng xa lạ với chúng tôi bao nhiêu. Từ đó, chẳng cần suy diễn cũng có thể bảo
rằng cái lỗi của giới cầm bút viết văn đương thời là một phần làm nên cái lỗi của các nhà
giáo hiện nay.