Nỗi khổ của những ngày Tết là chủ đề mà cánh già ngoài bãi sông Hồng chúng tôi mấy ngày qua hay bàn. Chủ đề sáng nay lái sang câu chuyện về việc người lớn lì xì, hay nói theo lối đồng bằng Bắc bộ, gọi là mừng tuổi lớp trẻ. Anh A mào đầu kể một chuyện nhiều năm lặp đi lặp lại. Mấy ngày tết đi chúc tết đã mệt nhoài, tối nào về cũng có một việc phải làm là quản tiền mừng tuổi mà đứa con trai anh đã nhận hôm ấy. Sau đó, tết xong, đây cũng là việc anh phải lo tổng kết và lên kế hoạch đối phó với cậu quý tử khá tỉ mỉ. -- Sao lại căng thẳng đến thế ?-- tôi hỏi lại. -- Trẻ con giờ khôn lắm, nó biết đấy là dịp trời cho, tiền kia là tiền của nó, mình không thể muối mặt đòi lại nó được. Sẽ được tùy nghi tùy tiện, muốn làm gì thì làm. Được phiêu lưu trong hư hỏng… Thật chẳng khác gì người ta -- không cần biết con mình còn vụng về thế nào -- đưa cho con mình con dao sắc, bố mẹ có gỡ mãi cũng không nổi. Chỉ còn có cách an ủi là nghĩ rằng trước đó mình cũng đã tham gia vào việc trao con dao sắc cho con người khác nghịch chơi. Trách ai được nữa. Anh B kể về một nỗi khó xử khác: -- Có lần đến một nhà quen, đôi bên mừng tuổi con cái. Tôi cứ theo thói quen đưa cái bao sắp sẵn hai mươi ngàn, nghĩ là lì xì trẻ lấy lệ. Nhưng về hỏi con mới biết hôm ấy con tôi được anh bạn lì xì một trăm ngàn. Tự nhiên cảm thấy như mắc một món nợ. Vợ tôi thì bảo thôi rút kinh nghiệm sang năm phải tìm hiểu trước, xem bạn bè mình năm vừa qua làm ăn thế nào sẽ lì xì cho con mình bao nhiêu để mà ra đòn tương tự, chứ không lại mang tiếng là bủn xỉn. Anh C tiếp tục trở lại khía cạnh tiền làm hư trẻ: -- Chưa nói chuyện tiêu vung cả lên sau, -- ngay lúc nhận tiền, ở đứa trẻ lập tức hình thành một thái độ. Hễ ai cho nhiều tiền thì đó là người tử tế đàng hoàng, ngược lại thì đó là người kém cỏi nếu không muốn nói là tồi tàn, bất lịch sự, không biết cách cư xử. Đồng tiền mừng tuổi trở thành yếu tố quyết định trong việc đánh giá con người của chúng, đã đáng sợ chưa? Phần lớn trẻ hiện nay cư xử như tôi vừa kể. Nội cái việc cỏn con này, đã chứng tỏ chúng ta vụng về thế nào trong việc đối xử với cái thế hệ tương lai mà lúc nào ta cũng lo lắng. Lúc nào đó, phải nghiên cứu lai lịch cái chuyện lì xì này, xưa thế nào và nay ra sao. Có một điều chắc, cũng như nhiều phong tục khác, nó bắt nguồn từ Trung quốc. Trong cuốn Cội nguồn văn hóa Trung Hoa (bản dịch tiếng Việt 2003), tôi đọc thấy người ta viết rằng “sau bữa cơm đêm giao thừa, người bề trên mừng tuổi cho đám hậu sinh….Cũng có khi vào buổi sáng mồng một Tết, khi trẻ em đến chào hỏi người trên, thì cũng được mừng tuổi tặng tiền”... Có người dùng tiền mừng tuổi đặt trong bao đặt dưới gối con trẻ để xua đuổi tà ma…”. Còn ở VN, ngay trong những câu chuyện kể về Tết ngày xưa, chuyện này cũng chỉ được nhắc qua loa. Việt Nam phong tục của Phan Kế Bính giới hạn mừng tuổi trong phạm vi gia đình. Nếp cũ làng xóm Việt Nam của Toan Ánh cho biết “con cháu chúc tết các cụ xong, các cụ cũng chúc tết lại […] Và các cụ cũng mở hàng lại cho con cháu một món tiền gọi là tiền mừng tuổi, người giàu mừng tuổi nhiều, người nghèo cũng mừng tuổi tượng trưng một vài đồng[ …] miễn sao để con cháu gặp được may mắn tốt đẹp “. Phong tuc làng xóm Việt Nam của Nhất Thanh—Vũ Văn Khiếu ghi: trong quan hệ với họ hàng bè bạn, mừng tuổi cũng gọi là mở hàng, nhiều ít tùy cảnh. Với giới kinh doanh, tất cả đều hiểu ngầm với nhau rằng việc khách mừng tuổi cho con chủ nhà chỉ là việc thiện chí. Tiện thì làm không thì thôi, không ai đánh giá nhau qua việc đó cả. Đối chiếu lại như thế, thì thấy mừng tuổi với con người gọi là thời kinh tế thị trường hôm nay đã biến thành một tệ nạn. Sau chiến tranh, nhiều phương diện đời sống ở ta có thiên hướng trở lại với cái thời tiền hiện đại. Nhân danh tiếp nối truyền thống, người ta thả mình vào vòng tay của mê tín dị đoan, đằng sau đó không gì khác chính là nỗi lo lắng thường trực cho tương lai và liều lĩnh làm tất cả để mưu sinh. Mối quan hệ giữa người với người trong trường hợp này không tìm được những chuẩn mực hợp lý. Với dân làm ăn phi pháp, kể cả đám chạy chức chạy quyền, mừng tuổi là hình thức hối lộ. Là để ra giá, mặc cả, hoặc khi các phi vụ đã xong, để thanh toán. Trong cơn bốc đồng, mừng tuổi người lạ là để khoe của ngạo đời. Nhưng hãy để các việc đó sang một bên. Hãy nói việc mừng tuổi trong mối quan hệ hàng ngày giữa những người công nhân viên chức lao động bình thường. Đặt tiền vào tay con trẻ một cách vô tội vạ hiện nay chính là một bằng chứng cho thấy con người không đủ sức kiểm soát nổi các hành động của chính mình. Ta tưởng ta làm việc tử tế với người khác. Hóa ra ta đẩy đối tượng của mình vào một tình thế hết sức khó xử. Ta muốn tỏ ra yêu thương con bạn nhưng làm thế là nối giáo cho giặc, đánh thức cái phần hư hỏng trong đứa trẻ. Làm một việc dễ dẫn đến hậu quả tai hại, trong phần lớn trường hợp có những tác động xấu xa, mà lại cứ đinh ninh mình đang làm việc tốt và vênh vang tự hào vì điều đó.

    Nỗi khổ của những ngày Tết là chủ đề mà cánh già ngoài bãi sông Hồng chúng tôi mấy ngày qua hay bàn. Chủ đề sáng nay lái sang câu chuyện về việc người lớn lì xì, hay nói theo lối đồng bằng Bắc bộ, gọi là mừng tuổi lớp trẻ.

     Anh A mào đầu kể một chuyện nhiều năm lặp đi lặp lại. Mấy ngày tết đi chúc tết đã mệt nhoài, tối nào về cũng có một việc phải làm là quản tiền mừng tuổi mà đứa con trai anh đã nhận hôm ấy. Sau đó, tết xong, đây cũng là việc anh phải lo tổng kết và lên kế hoạch  đối phó với cậu quý tử khá tỉ mỉ.

     -- Sao lại căng thẳng đến thế ?-- tôi hỏi lại.

   -- Trẻ con giờ khôn lắm, nó biết đấy là dịp trời cho, tiền kia là tiền của nó, mình không thể muối mặt đòi lại nó được. Sẽ được tùy nghi tùy tiện, muốn làm gì thì làm. Được phiêu lưu trong hư hỏng… 

     Thật chẳng khác gì người ta -- không cần biết con mình còn vụng về thế nào -- đưa cho con mình con dao sắc, bố mẹ có gỡ mãi cũng không nổi.

     Chỉ còn có cách an ủi là nghĩ rằng trước đó mình cũng đã tham gia vào việc trao con dao sắc cho con người khác nghịch chơi. Trách ai được nữa.

      Anh B kể về một nỗi khó xử khác:

      -- Có lần đến một nhà quen, đôi bên mừng tuổi con cái. Tôi cứ theo thói quen đưa cái bao sắp sẵn hai mươi ngàn, nghĩ là lì xì trẻ lấy lệ. Nhưng về hỏi con mới biết hôm ấy con tôi được anh bạn lì xì một trăm ngàn. Tự nhiên cảm thấy như mắc một món nợ. Vợ tôi thì bảo thôi rút kinh nghiệm sang năm phải tìm hiểu trước, xem bạn bè mình năm vừa qua làm ăn thế nào sẽ lì xì cho con mình bao nhiêu để mà ra đòn tương tự, chứ không lại mang tiếng là bủn xỉn.

     Anh C tiếp tục trở lại khía cạnh tiền làm hư trẻ:

     -- Chưa nói chuyện tiêu vung cả lên sau, --  ngay lúc nhận tiền, ở đứa trẻ lập tức hình thành một thái độ. Hễ ai cho nhiều tiền thì đó là người tử tế đàng hoàng, ngược lại thì đó là người kém cỏi nếu không muốn nói là tồi tàn, bất lịch sự, không biết cách cư xử. Đồng tiền mừng tuổi trở thành yếu tố quyết định trong việc đánh giá con người của chúng, đã đáng sợ chưa? Phần lớn trẻ hiện nay cư xử như tôi vừa kể.  Nội cái việc cỏn con này, đã chứng tỏ chúng ta vụng về  thế nào trong việc  đối xử với cái thế hệ tương lai mà lúc nào ta cũng lo lắng.

       Lúc nào đó, phải nghiên cứu lai lịch cái chuyện lì xì này, xưa thế nào và nay ra sao.

       Có một điều chắc, cũng như nhiều phong tục khác, nó bắt nguồn từ Trung quốc.

      Trong cuốn Cội nguồn văn hóa Trung Hoa (bản dịch tiếng Việt 2003), tôi đọc thấy người ta viết rằng “sau bữa cơm đêm giao thừa, người bề trên mừng tuổi cho đám hậu sinh….Cũng có khi vào buổi sáng mồng một Tết, khi trẻ em đến chào hỏi người trên, thì cũng được mừng tuổi tặng tiền”... Có người dùng tiền mừng tuổi đặt trong bao đặt dưới gối con trẻ để xua đuổi tà ma…”.  

     Còn ở VN, ngay trong những câu chuyện kể về Tết ngày xưa, chuyện này cũng chỉ được nhắc qua loa.

     Việt Nam phong tục của  Phan Kế Bính giới hạn mừng tuổi trong phạm vi gia đình.  

    Nếp cũ làng xóm Việt Nam của Toan Ánh cho biết “con cháu chúc tết các cụ xong, các cụ cũng chúc tết lại  […] Và các cụ cũng mở hàng lại cho con cháu một món tiền gọi là tiền mừng tuổi, người giàu mừng tuổi nhiều, người nghèo cũng mừng tuổi tượng trưng một vài đồng[ …] miễn sao để con cháu gặp được may mắn tốt đẹp “.

    Phong tuc làng xóm Việt Nam của Nhất Thanh—Vũ Văn Khiếu ghi: trong quan hệ với họ hàng bè bạn, mừng tuổi cũng gọi là mở hàng, nhiều ít tùy cảnh. Với giới kinh doanh, tất cả đều hiểu  ngầm với nhau rằng việc khách mừng tuổi cho con chủ nhà chỉ là việc thiện chí. Tiện thì làm không thì thôi, không ai đánh giá nhau qua việc đó cả. 

   

     Đối chiếu lại như thế, thì thấy mừng tuổi với con người gọi là thời kinh tế thị trường hôm nay đã biến thành một tệ nạn.

    Sau chiến tranh, nhiều phương diện đời sống ở ta có thiên hướng trở lại với cái thời tiền hiện đại.

     Nhân danh tiếp nối truyền thống, người ta thả mình vào vòng tay của mê tín dị đoan, đằng sau đó không gì khác chính là nỗi lo lắng thường trực cho tương lai và liều lĩnh làm tất cả để mưu sinh. Mối quan hệ giữa người với người trong trường hợp này không tìm được những chuẩn mực hợp lý.

      Với dân làm ăn phi pháp, kể cả đám chạy chức chạy quyền, mừng tuổi là hình thức hối lộ. Là để ra giá, mặc cả, hoặc khi các phi vụ đã xong, để thanh toán. Trong cơn bốc đồng, mừng tuổi người lạ là để khoe của ngạo đời.

       Nhưng hãy để các việc đó sang một bên. Hãy nói việc mừng tuổi trong mối quan hệ hàng ngày giữa những người công nhân viên chức lao động bình thường.

        Đặt tiền vào tay con trẻ một cách vô tội vạ hiện nay chính là một bằng chứng cho thấy con người không đủ sức kiểm soát nổi các hành động của chính mình. Ta tưởng ta làm việc tử tế với người khác. Hóa ra ta đẩy đối tượng của mình vào một tình thế hết sức khó xử. Ta muốn tỏ ra yêu thương con bạn nhưng làm thế là nối giáo cho giặc, đánh thức cái phần hư hỏng trong đứa trẻ. Làm một việc dễ dẫn đến hậu quả tai hại, trong phần lớn trường hợp có những tác động xấu xa, mà lại cứ đinh ninh mình đang làm việc tốt và vênh vang tự hào vì điều đó.