I/
Nguyễn Huy Thiệp ở Pháp
Dưới đây là bài của nhà phê bình
Thụy Khuê. Bài viết vốn có tên là “Có cảm tưởng trong nước không hiểu đúng tầm
vóc của Nguyễn Huy Thiệp”
Nguồn: https://nguoidothi.net.vn/co-cam-tuong-trong-nuoc-khong-hieu-dung-tam-voc-cua-nguyen-huy-thiep-42746.html
Kể chuyện người Pháp đánh giá cao
Nguyễn Huy Thiệp thế nào cũng như phân tích giá trị văn chương, cái biệt tài
của Nguyễn Huy Thiệp, nhà phê bình Thụy Khuê bày tỏ “có cảm tưởng trong nước
không hiểu Nguyễn Huy Thiệp với đúng tầm vóc của ông”.
Nhà
nghiên cứu, phê bình Thụy Khuê, một người bạn rất thân thiết với Nguyễn Huy
Thiệp và có công lớn giới thiệu Nguyễn Huy Thiệp ra quốc tế, đặc biệt là ở
Pháp, vừa có buổi trò chuyện về Nguyễn Huy Thiệp sáng 25.2 tại chính Không gian
Nguyễn Huy Thiệp được nâng cấp từ ngôi nhà xưa của cố nhà văn ở Hà Nội. Không
gian đang dần được hai con trai của cố nhà văn hoàn thiện.
Lần
về nước này, ở tuổi 80, bà Thụy Khuê trao tặng gia đình nhiều tư liệu quý về
Nguyễn Huy Thiệp mà bà lưu trữ rất cẩn thận trong 30 năm tình bạn giữa nhà văn
tài năng và nhà phê bình tinh tường.
Người
Pháp đánh giá cao Nguyễn Huy Thiệp
Nguyễn
Huy Thiệp được dịch ở Pháp nhiều nhất. Tuyển tập 45 truyện ngắn đặc sắc nhất
của Nguyễn Huy Thiệp đã được dịch trong tuyển tập tại Pháp. Ông cũng là nhà văn
Việt Nam duy nhất được phát hành sách bỏ túi ở Pháp. Có nghĩa sách của ông có
nhiều bạn đọc, tên tuổi của ông phổ biến ở Pháp.
Nguyễn
Huy Thiệp đã thả hai “quả bom” ở Pháp. Lần thứ nhất là năm 1990, khi Tướng
về hưu được dịch và phát hành ở Pháp.
Lần
thứ hai là năm 2005, khi tiểu thuyết Tuổi 20 yêu dấu được dịch và xuất
bản tại Pháp. Trái với dư luận trong nước nhiều người không thích tiểu thuyết
của Nguyễn Huy Thiệp và cho ông không thành công ở thể loại tiểu thuyết. Nhưng
khi ông chuyển hướng sang viết tiểu thuyết thì người Pháp vẫn tiếp đón nhận ông
nồng nhiệt không kém khi Tướng về hưu ra mắt ở đất nước này. Nhà xuất
bản Aube đã không ngừng hoàn chỉnh, tái bản cuốn tiểu thuyết.
Ở
Pháp không chỉ dịch và xuất bản văn của Nguyễn Huy Thiệp mà họ còn chiếu phim
chuyển thể từ truyện ngắn của ông (Những người thợ xẻ của đạo diễn
Vương Đức), dựng kịch…
Mỗi
lần Nguyễn Huy Thiệp sang Pháp thì nhiều tờ báo phỏng vấn viết về ông, từ những
báo lớn nhất như Le monde, Libération, le Nouvel Observateur đến những báo ít
nổi tiếng hơn. Nhà báo kỳ cựu Jean Lacouture, một tên tuổi lớn ở Pháp, đã từng
nhiều lần phỏng vấn Chủ tịch Hồ Chí Minh, ông Phạm Văn Đồng, cũng tìm phỏng vấn
Nguyễn Huy Thiệp. Giống như trong viết văn, khi trả lời báo chí Nguyễn Huy
Thiệp rất thông minh và thâm thúy, nói đa nghĩa khiến nhiều khi người dịch
không biết phải dịch thế nào mới truyền tải được hết nghĩa.
Khi
Nguyễn Huy Thiệp sang Pháp thường ở nhà bà Thụy Khuê nên bà có dịp chứng kiến
nhiều nhà văn Pháp tìm đến gặp, trò chuyện với Nguyễn Huy Thiệp, trong đó có cả
nhà văn được giải Goncourt. Những cuộc trò chuyện cho thấy họ kính trọng Nguyễn
Huy Thiệp như một nhà văn lớn của nhân loại.
Những
tác phẩm của Nguyễn Huy Thiệp được in dạng sách bỏ túi ở Pháp.
***
“Chúng ta
còn đang nợ Nguyễn Huy Thiệp”
Nhà
phê bình Thụy Khuê cũng thử lý giải tại sao người Pháp quý trọng Nguyễn Huy
Thiệp như vậy. Theo bà, lý do là vì họ trọng giá trị văn học của Nguyễn Huy
Thiệp. Giá trị ấy nằm ở chữ của ông. Chữ ấy được thể hiện qua đối thoại trong
truyện của Nguyễn Huy Thiệp. Có thể coi ông là kịch tác gia vì thế.
Người
ta yêu Nguyễn Huy Thiệp còn bởi xã hội mà ông đưa ra trong các tác phẩm văn
chương rất tàn nhẫn nhưng nó lại cũng rất nhân đạo. Kịch Quỷ ở với người
phóng tác từ truyện ngắn Không có vua khi được dịch sang tiếng Pháp
thì đài phát thanh văn hóa của Pháp đã dựng kịch, rất hay. Bà Thụy Khuê nghe
cũng giật mình.
Độc
giả quốc tế nói chung và độc giả Pháp nói riêng thích Nguyễn Huy Thiệp bởi văn
chương của ông có tính nhân loại. “Nguyễn Huy Thiệp viết về xã hội Việt Nam
thời ông sống một cách rất sâu sắc, nhưng nó cũng là bi kịch của con người nói
chung. Dân tộc nào đọc mà hiểu được thì cũng thấy truyện của Nguyễn Huy Thiệp
ghê gớm quá… Mỗi chỗ ông châm ngòi bút vào đều đau, đều ghê gớm, đều đáng cho
mình đọc. Với một số chữ cực tiểu ông làm được một điều cực đại”, bà Thụy Khuê
nói.
Bà
cho biết đã đọc khá nhiều nhưng chưa từng thấy tác giả nào có thể mô tả sự tan
nát của một gia đình, sự tan nát của một xã hội lại sâu sắc mà chỉ bằng một số
chữ ngắn ngủi như Nguyễn Huy Thiệp. Mỗi nhân vật trong Không có vua là
một vũ trụ riêng nhưng ông có thể tóm gọn nhiều vũ trụ ấy chỉ trong ít trang
giấy.
Khẳng
định giá trị văn chương của Nguyễn Huy Thiệp, bà Thụy Khuê bày tỏ suy nghĩ bà
“có cảm tưởng trong nước không hiểu Nguyễn Huy Thiệp với đúng tầm vóc của ông”.
Nhà
phê bình Văn Giá cũng đồng tình điều này. Ông bảo, bằng chuyên môn của mình,
ông hoàn toàn tin tưởng Nguyễn Huy Thiệp là nhà văn lớn của đất nước. Văn
chương của ông có khả năng đục thủng các biên giới địa lý và văn hóa để đi ra
quốc tế. Không phải vô cớ mà Pháp dịch Nguyễn Huy Thiệp rất nhiều. Còn trong
nước dường như chưa đánh giá đúng tầm vóc của ông. “Chúng ta còn đang nợ Nguyễn
Huy Thiệp”, ông Giá nói.
***
Nguyễn
Huy Thiệp không phải là nhà văn phản kháng
Bà
Thụy Khuê cho biết việc dịch Nguyễn Huy Thiệp sang tiếng Anh hạn chế hơn những
bản dịch tiếng Pháp. Bà kể có lần Nguyễn Huy Thiệp đã trò chuyện với bà bày tỏ
ông không hài lòng với các bản dịch tiếng Anh các tác phẩm của ông. Vì dịch giả
đã trình bày Nguyễn Huy Thiệp như một nhà văn phản kháng nhưng Nguyễn Huy Thiệp
muốn được coi mình chỉ là nhà văn đúng nghĩa chung của từ này.
“Coi
Nguyễn Huy Thiệp là nhà văn phản kháng là quây tròn ông lại trong một vòng rất
nhỏ bé trong khi địa bàn tư tưởng của ông ấy rộng lớn hơn nhiều… Dương Thu
Hương nổi tiếng là một nhà văn phản kháng còn Nguyễn Huy Thiệp khác, đọc ông
khó và dịch ông còn khó hơn. Bởi văn Nguyễn Huy Thiệp, tả một cách nôm na là
thứ văn ghềnh thác, khúc khuỷu, luôn có những ẩn dụ giấu bên trong”, nhà phê
bình Thụy Khuê nói.
II/ Một cuộc gặp mặt ở Hà Nội
Bài của Nguyễn Tường Thiết.
Nguồn: Steodonspr2481583l9gc1á hg 66umn7t0u91047t0t2a,00 tu67a9g711
Tôi quen biết nhà văn Nguyễn Huy Thiệp do duyên văn nghệ. Vào
những năm cuối của thế kỷ trước, tôi đọc nhiều truyện của anh và tôi rất thích.
Theo tôi, anh là nhà văn xuất sắc nhất của Việt Nam trong thời kỳ “đổi mới”.
---
"VĂN CHƯƠNG NÓ BẠC LẮM!"
Vì vậy, năm 2006 khi tôi xuất bản ở Hoa Kỳ cuốn sách Nhất Linh -
Cha Tôi vào dịp 100 năm ngày sinh của ông Cụ tôi (25.7.2006), tôi mang một số
sách về Hà Nội với chủ đích tìm gặp anh để tặng sách.
Trong lần về nước này, không những tôi được gặp anh Thiệp mà tôi
còn có dịp tiếp xúc với những nhà văn khác cùng một số người trong giới trí
thức Hà Nội và tôi có ghi lại những cuộc gặp gỡ đó trong hồi ký mang tên Một
Trăm Ngọn Nến.
Mới tháng trước đây, vào dịp Tết Tân Sửu, cuốn sách thứ hai của
tôi Căn Nhà An Đông Của Mẹ Tôi được ấn hành ở Việt Nam. Trong sách đó có bài
Một Trăm Ngọn Nến ghi lại cuộc gặp gỡ của tôi với anh và các nhà văn khác ở Hà
Nội. Tuần lễ trước tôi còn hy vọng anh đã đọc bài đó, nhưng bây giờ thì tôi
biết chắc là anh chưa đọc. Bởi vì qua báo mạng tôi mới được biết anh bị đột quỵ
từ tháng 3.2020, từ đó anh chỉ nằm trên giường hoặc ngồi dựa, tất cả tùy thuộc
vào vợ con; nhưng từ khi vợ anh qua đời cuối năm ngoái thì tinh thần anh suy
sụp hẳn.
Để tưởng nhớ anh tôi xin trích một đoạn trong bài Một Trăm Ngọn
Nến.
Tôi nhìn ra hồ Tây phía xa. Trong rặng cây xanh bên kia bờ nổi
bật mái đỏ của hai gian nhà lớn hai từng. Thấy tôi nhìn phía bên kia hồ, cụ Từ
chỉ tay về phía ấy nói:
– Bên ấy là làng Thụy Khuê. Rặng cây xanh là vườn Bách Thảo. Hai
cái nhà lớn mái đỏ kia là trường Bưởi.
– Thế hả cụ? Cháu cứ nghe mãi tên trường Bưởi bây giờ mới biết
nó ở đấy đấy.
Trường Bưởi, cái tên rất thân quen. Chu Văn An ngàn đời treo
gương sáng... anh tôi vẫn cất tiếng hát, bài hát của ngôi trường một thuở nào
xa xôi anh đã từng in dấu.
Trường Bưởi, cùng với sóng nước hồ Tây, đã đi vào văn chương.
Tôi mê đoạn văn sau đây, nhớ mãi. Có thật chăng một cuộc tình não nùng đã từng
nẩy nở bên kia bờ nước, sau lùm cây, trên bãi cỏ, phía góc trường kia?
“Hai mươi năm đã qua... Quanh hồ đủ thứ đã đổi thay, song thần
thái của hồ vẫn là muôn thuở. Vẫn mênh mang thế, vẫn bình yên, thong dong, lãng
đãng thế và say đắm thế. Với sương mờ ban mai. Với vừng ráng chiều tà. Với rặng
núi xa. Kiên chưa lần nào vào lại sân trường xưa để vòng sau nhà bát giác tới
lùm cây ấy, bãi cỏ ấy. Anh chỉ từ rất xa, mé đường Thanh Niên mà nhìn về góc
trường đó, mặt hồ dường như ngước nhìn anh bằng đôi mắt lấp lánh màu nâu của
Phương, với vẻ kỳ diệu và nỗi ngậm ngùi của tuổi thơ ấu, của tình yêu đã đi
qua, đã xa vời vợi. Và những chiều ngồi bên hồ bao giờ anh cũng ngồi nán lại
cho đến khi vừng ráng chỉ còn đọng lại một ngấn đỏ chạy ngang trời. Ấy là ánh
hồi quang của cái đêm hai mươi năm trước, bên bờ hồ, sau lùm cây, trên bãi cỏ,
phía góc trường...
Sóng hồ dập dềnh, ì oạp vỗ vào bờ cỏ. Xa xa, từ chỗ pháo đội cao
xạ chốt nổi trên đám bèo neo sâu trong hồ một hồi kẻng khuya chậm rãi dóng lên.
Vị thần bảo hộ cứu tinh cho sự trong trắng và trong sạch của đôi bạn, chẳng
phải ai khác ngoài chính họ.
Gió thở dài. Im lặng lan xa. Hai người như thể vừa từ đáy nước
nổi bồng lên để rồi bị cuốn dạt ra mỗi ngả...”.
(Bảo Ninh - Thân Phận Tình Yêu).
Gió... không thở dài ở đây, bây giờ, mà lồng lộng thổi từ mặt hồ
Tây mênh mang phía trước.
Ngày hôm qua tôi nói với Bảo Ninh ngồi đối diện tôi nơi một bàn
tiệc:
- Tôi có đọc truyện Nỗi Buồn Chiến Tranh của anh. Không khí
truyện này rất lôi cuốn khiến tôi đọc mà muốn ngộp hơi. Đọc xong tôi hiểu vì
sao anh bị giằng co trong sự lựa chọn giữa hai nhan truyện Nỗi Buồn Chiến Tranh
và Thân Phận Tình Yêu. Tôi thích nhan đề sau hơn, có lẽ bởi vì tôi bị mê hoặc
bởi những đoạn anh viết về những cuộc tình hơn là những đoạn anh viết về cuộc
chiến, tôi thích style văn rất mới của anh, cái lãng mạn trong văn phong anh,
không phải cái lãng mạn trữ tình êm đềm kiểu Tự Lực Văn Đoàn mà là thứ lãng mạn
chua xót và đớn đau. Tôi cho rằng mình đã đọc một truyện rất hay về cuộc chiến
tranh mà anh với tôi đã cùng trải qua và trực tiếp dự phần, từ hai phía đối
nghịch.
Bên kia bàn, Bảo Ninh, trẻ hơn tôi đúng một giáp, mái tóc đã
điểm sương bồng lên bù xù, hàng râu quặp trên mép, nhận lời khen của tôi một
cách trịnh trọng, hơi kiểu cách: anh nắm chặt hai bàn tay vào nhau để phía
trước ngực khẽ cúi đầu nói nhỏ “đa tạ!”.
Trong lúc ăn Bảo Ninh luôn tay với chai rượu whiskey rót thêm
vào cốc đưa lên miệng uống. Chả mấy chốc chai thứ hai đã được khui. Bàn tiệc có
sáu bảy người. Một mình anh ta có lẽ đã tiêu thụ nguyên gần một chai rượu mạnh.
Ngồi bên trái tôi, nhà văn Nguyễn Huy Thiệp yên lặng gắp đồ ăn,
anh ăn nhỏ nhẹ không đụng tới một giọt rượu.
Bảo Ninh uống. Hết ly này đến ly khác. Mắt anh có một lúc rời
tôi nhìn người ngồi cạnh tôi bên phải. Cặp mắt đã mờ say của anh ánh lên một
tia nhìn dịu và đằm thắm, hẳn cũng là cái nhìn của nhân vật Kiên với những
người nữ trong Nỗi Buồn Chiến Tranh của anh.
Bên cạnh tôi là Đỗ Hoàng Diệu - một nhà văn nữ rất trẻ, tác giả
một quyển truyện nổi tiếng Bóng Đè.
Tiệc tàn. Tôi hơi say. Cả bàn có lẽ chỉ có hai người không đụng
tới rượu là Nguyễn Huy Thiệp và Đỗ Hoàng Diệu.
Nguyễn Huy Thiệp quay qua tôi hỏi:
- Để tôi chở anh về. Anh có bận gì không?
- Không.
Anh ghé nói nhỏ vào tai tôi:
- Nhà anh Tô Hoài rất gần đây. Mình ghé thăm anh một lát rồi tôi
chở anh về nhà tôi chơi...
Nơi mé hồ gần bờ hướng chùa Trấn Quốc có một người đang bơi, cái
đầu chồi ngụp trên mặt sóng. Hình ảnh bố tôi bơi với chú Đinh Hùng lại thoáng
trong trí.
Bố tôi đã ra đi bốn mươi ba năm trước... như con bướm trắng bay
đi không trở lại. Nếu còn sống thì hôm nay là sinh nhật thứ 100 chúng tôi đã
thắp một trăm ngọn nến trên chiếc bánh sinh nhật của ông.
Tôi đứng dậy nhìn đồng hồ tay. Nhớ tới cái hẹn tại nhà anh
Nguyễn Huệ Chi, tôi nói với cụ Từ xin kiếu về.
Bước ra khỏi đình Yên Phụ tôi ngoái nhìn phía trước căn nhà cây
liễu một lần cuối rồi đi rẽ về phía cổng làng.
Mặc dù không dặn nhưng khi bước qua khỏi cổng làng tôi đã thấy
bác lái xe ôm ban sáng ngồi chờ tôi dưới một gốc cây. Thấy tôi bác lật đật đứng
lên vứt điếu thuốc xuống lề đường. Lúc nẫy tôi đã định bụng không về ngay khách
sạn mà tản bộ một lát trên đường Cổ Ngư, nhưng thấy bác ta chờ từ sáng tội
nghiệp, tôi đổi ý và để bác ta chở về.
Ngồi sau lưng bác tài trên chiếc xe hai bánh chạy ngược trên
đường Thanh Niên, tôi nhớ ngày hôm qua tôi ôm eo Nguyễn Huy Thiệp trên chiếc xe
gắn máy của anh ta và hình như cũng chạy qua con đường này. Không có ý niệm về
đường phố ở Hà Nội, tôi không biết anh Thiệp đã chở tôi đi những đâu, qua những
con phố nào, chỉ biết là anh chở tôi đi xa lắm tôi ngồi lâu trên xe ê cả mông
đít.
Từ nhà hàng ăn chúng tôi đến thăm nhà văn lão thành Tô Hoài, tác
giả của tập truyện Dế Mèn Ohiêu Lưu Ký tôi đã mê say đọc từ hồi còn nhỏ. Anh
Thiệp sau đó chở tôi đến phố Hàng Trống thăm một xưởng tranh hình như là của
người con anh. Chiều đến anh chở tôi về nhà anh ở vùng ngoại thành Hà Nội rất
xa khu trung tâm thành phố.
Khi chiếc xe rời con đường chính vào một con ngõ tôi đinh ninh
sắp đến nhà anh. Nhưng không. Xe còn đi lâu lắm rẽ qua không biết bao nhiêu con
ngõ rắc rối rồi cuối cùng mới dừng lại trước căn nhà có bờ tường rêu bao quanh
và có cổng gỗ kiến trúc giống như cổng một mái chùa hay một ngôi đình làng.
Nguyễn Huy Thiệp tắt máy xuống xe tra chìa vào ổ khóa đẩy hai
cái cánh cửa gỗ nặng nề dắt xe qua cổng. Bên trong mở ra một thế giới khác hẳn
bên ngoài. Một khu tuy nằm trong lòng Hà Nội nhưng biệt lập yên tịnh và đặc
biệt là rất đồng quê. Qua bóng rợp của một khu vườn cây rộng, toàn cây ăn trái,
nào nhãn, nào ổi, nào khế... cây nào cây nấy nặng trĩu những quả, một con đường
lát gạch dẫn tôi tới căn nhà hai tầng nằm ẩn sau vườn, nơi mà Không Có Vua,
Tướng Về Hưu... cùng những tác phẩm khác của anh được thai nghén và sáng tác.
Tối đó anh Thiệp mời tôi dùng cơm tại nhà anh. Tôi nhớ mãi bữa
cơm rau ấy vì đã từ lâu lắm rồi tôi không được ăn một bữa cơm rất thanh đạm
nhưng đầy mùi vị quê hương. Về khuya anh đưa tôi ra đầu ngõ đón xe về khách
sạn. Anh nói trước khi chia tay:
- Văn chương nó bạc lắm anh ạ! Phần thưởng quý nhất có lẽ là qua
nó chúng ta có được những người bạn mới ở khắp bốn phương.
Văn chương nó bạc lắm anh ạ.
Ôi, câu nói sau cùng của anh với tôi nghe chua xót quá, anh
Thiệp ơi!
Nguyễn Tường Thiết
Seattle, Hoa Kỳ, 20.3.2021