NGƯỜI
TRÍ THỨC CỦA LỚP TRẺ?
Bằng
Việt gặp tôi lúc đầu đã có những vấp váp. Mà là lỗi tại tôi, ai đời cứ tô hô
lên “muốn trao đổi lý luận về thơ ca”. Bằng ghét, cho rằng tôi có phần đắp thêm
vào cái mình không có. Phải một buổi đi nói chuyện dưới cơn mưa nhẹ mới xong.
Cái
tay Bằng Việt ấy, bây giờ, lại đến với bọn tôi với đủ thứ chuyện luyên thuyên.
Tình yêu với cô Tâm, tình yêu của hai nghệ sĩ lớn? Sự tung phá ra trong sáng tạo, làm sao trong mình có
nhiều mạch khác nhau nhất. Thơ không thể nông nghiệp lạc hậu mãi, mà phải công
nghiệp, công nghiệp hoá.
Ra
đời tập thơ đầu, Bằng Việt được mọi người quý mến lập tức. Bây giờ thì ai cũng
biết, bên VNQĐ cũng nói đến luôn. Đến nỗi, một hôm, ở tòa soạn, ông Hà Trì bảo
tôi, tại sao lúc nào cũng thấy nói đến Bằng Việt như thế. Rồi tôi chẳng biết trả
lời thế nào cả.
Chàng
Bằng Việt ấy được Đỗ Chu rất quý. Chu vốn
sắc sảo chưa có biết sợ ai bao giờ. Nhưng Chu lại rất quý Bằng. Chủ nhật, bọn
tôi đến chơi, kéo đi uống cà phê. Bằng nói chuyện thì thật thà quá, cái gì cũng
hỏi đi hỏi lại. Chu mới kể chuyện vợ ông thủ trưởng ở đơn vị mặt sao cứ đen không ai muốn nhìn, Bằng liền hỏi lại.
- Nó đen như thế nào?
-
Đen như cái ấy con chó. Nói thế thì mày hiểu.
Rồi
người ta lại bàn nhau về cái điên của thời đại và những cái không điên, hướng
đi của lịch sử và biểu hiện cụ thể nó như thế nào. Tôi ngồi nghe mà cười thầm:
hai nền văn hoá, hai nhánh lớn của văn hoá là đây. Một bên thì học luật ở Kiev Liên
Xô về, lúc nào cũng nghe những Betthoven, Apolinaire, một bên là hương cỏ mật,
phù sa, thịt chuột. Thế mà họ vẫn hoà hợp với nhau - lạ thật.
Bằng cho Chu xem khá nhiều những
đoạn nhật ký. Chu sẽ mang những cái đó vào cuốn truyện sắp tới về Hà Nội: một
nhà thơ và một vũ nữ người yêu đi công tác xa. Có lần X.Quỳnh đã
bảo cái ông Bằng này chả dấu được ai cái gì.
NHÂN MỘT
BÀI VIẾT CỦA NG KHẢI
Thường
thì Chu bông lơn, đùa cợt và ở khía cạnh đó, biết mang lại niềm vui cho mọi người. Nó kể chuyện rất có duyên, cứ đi đâu
về là lại vô ủng chuyện. Nhưng thỉnh thoảng lại thấy trong những lời đùa
cợt đó, có lồng vào những ám chỉ. Ví dụ như chính Nguyễn Khải rất thích thú khi thấy Đỗ Chu
phát hiện ra rằng ông Nhị Ca một tai lớn, một tai nhỏ. Có thế mà chả ai nhìn
ra, thằng nhà văn là thế đấy, Khải bảo. Nhưng rồi chính Nguyễn Khải tự thú rằng bị Chu
lỡm, ông Nhị Ca tai rất đều, không tai nào khác tai nào cả. Tai cụp tai xoè tai to
tai nhỏ chẳng qua để nói tai của nhà phê bình không chính xác.
Và hôm nay thì Chu giận dữ.
Cu cậu mới đọc xong bài viết của Khải Về
vai trò tình cảm trong sáng tác nghệ thuật. Cuối năm ngoái ông Đồng nói trước
Đại hội văn nghệ Hiểu biết khám phá sáng
tạo phục vụ Tổ quốc và chủ nghĩa xã hội ... Sau đó Xuân Diệu đã có bài viết Ra đi từ
bài nói chuyện của đồng chí Phạm Văn Đồng. Bây giờ đến lượt Nguyễn Khải viết
“những thu hoạch” của mình. Hôm nọ X Quỳnh gặp tôi đã nói sơ sơ rằng ở ngoài
người ta kêu lắm... lẽ ra anh Khải không nên viết thế. Chu thì bảo:
- Tao mà
gặp ông ấy tao phải nó cho ông ấy một trận. Này, đọc xem này, giống y như giọng
lưỡi cái hôm ở Đại hội văn nghệ toàn quốc, nghĩa là cứ như bố người ta ấy. Bao
giờ ông ấy viết ông ấy cũng tính toán xem chừng bọn cán bộ chính trị ở đơn vị
nó đọc như thế nào, bao giờ ông ấy cũng phải tính để nói đúng như ý của bọn nó.
Thế thì người viết là cái người gì mà lại cứ phải rào đón thế. Này là đoạn đi
thực tế này... này là đoạn tự kiểm điểm này... Chớ có quên thanh minh, không có
người ta lại bảo mình kiêu căng. Thế thì là cái gì. Tư cách của anh hèn kém lắm.
Ng M
Châu cũng ngồi đấy. Tôi bảo anh phải lên tiếng đi chứ, Châu chỉ cười, thằng này nó nói đúng đấy. Tối,
NgMChâu nói thêm với tôi:
-- Dạo
lâu rồi tôi ngồi nói chuyện với ông Khải, tôi cũng đã nói rất kỹ về cái tính cơ
hội với những hạt thuỷ ngân. Thuỷ ngân nó là kim loại nhưng nó ở chất nước, nó
long la lóng lanh, đập vào nó một cái, nó thành ra trăm ngàn hạt rất nhỏ, bắn
tung ra các nơi, nhưng nếu bây giờ mà cần ấy mà, nó cũng tập họp lại ngay được.
Không biết
Chu nói bịa hay nói thật, một lần các ông đang ngồi với nhau, ông Khải nói để
thử đội cái mũ của thằng Chu, mũ đi B từ chiến trường về , rồi nhìn mọi người
hỏi:
- Trông
giống thằng gì nào?
Người
thì giống Nhật, người thì giống Tàu lai Tây. Chu cho một câu:
- Giống
một thằng cơ hội.
Hôm sau,
Chu còn nói thêm với tôi:
- Tao
cho rằng cái ông Khải thông minh thế, đáng nhẽ ông ấy còn làm thêm được nhiều
việc nữa, ông ấy hỏng vì ông ấy cứ nghĩ đến vợ con nhà cửa ông ấy thế thôi.
Một lần,
đến nhà NgKhải, bà vợ ông ấy đếm cá khô, con và chồng đọc sách. Hình như bà ấy
cũng hơi tủi thân.
- Cả nhà
đọc sách , con tôi thì phải đếm cái này.
Sau ông Khải nói lại:
Sau ông Khải nói lại:
- Trăm sự
thì cũng là để kiếm tiền thôi. Có lúc ngồi đếm cá thế thì mới có lúc khác ngồi
mà đếm tiền.
Nhưng có phải để kiếm sống, người ta có quyền làm
gì cũng được?
KHÔNG THỂ
THEO ĐUÔI QUẦN CHÚNG
Văn xuôi
tạp chí họp, Chu lại phát biểu. Trong khi một số người khác thắc mắc những cái
rất vớ vẩn, viết cái chết như thế nào, tôi cho hai nhân vật cùng yêu một cô con
gái, bây giờ ghen cũng dở mà không ghen cũng dở... thì Chu phát biểu thẳng vào
những chuyện cần thiết:
-- Tôi
thấy chúng ta nên tập trung vào những vấn đề chính thôi, còn hai nhân vật kia
ghen hay không ấy à dễ lắm, tôi cứ cho một người có lệnh đi B một cái, thế là
khỏi ghen tuông gì cả. Như anh Vũ Cao nói vừa nãy, cũng chẳng có pháp luật nào
ghi rõ ràng là chúng ta được nói cái gì mà không được nói cái gì. Tự chúng ta
làm lấy hết thôi. Tôi xin nói như thế này: chúng ta phải nâng cao trách nhiệm của
người viết.
Trước
khi có một phần trách nhiệm với các anh trên những trang báo bây giờ, thì tôi
cũng đã từng là độc giả của các anh. Tôi nhớ hồi ấy tôi thích lắm, còn bây giờ
đọc tạp chí không thích bằng. Thế thì tại sao? Tất nhiên, bây giờ không có
báo hay nên báo mình người ta cũng đọc, nhưng cũng không thể vì thế mà chúng ta
có quyền tự mãn được. Chúng ta phải viết tốt hơn nhiều nữa. Để viết cho tốt, có
nhiều yêu cầu, nhưng tôi cho rằng có một yêu cầu mà chúng ta không thể quên được
tức là chúng ta phải dũng cảm. Không thể tự mình nát mình, cũng không thể sợ
bóng sợ gió ai cả. Làm gì có một nước tốt như nước mình, ông thủ tướng cũng
quan tâm đến văn nghệ như thế. Vậy thì chúng ta phải làm tốt hơn. Người viết
không nên quên rằng mình có quyền thuyết phục người đọc . Dù đó là một đồng chí
đại tá, đồng chí thiếu tướng hay đồng chí nào đi nữa, thì khi đã cầm đến quyển
sách của ta, tức là anh ấy cũng muốn ta nghe một lời tâm sự - vậy thì chúng ta
không có quyền bỏ qua cái khả năng ấy.
Hôm nọ trong
lúc nói về bài ông Khải, Chu còn nói thêm một ý liên quan đến đoạn trên. Sao
anh viết anh lại cứ lo quần chúng giới này thế này, giới kia thế kia. Phải xem
chính bộ phận quần chúng tiên tiến nhất, phải xem ngay trong giới sáng tác của
anh ấy. Tôi viết chính là cho những người bạn bè tôi ở đây nữa.
NGƯỜI TỪ
CẤP TRÊN
Tối chủ
nhật 13-4 tôi rẽ qua nhà Vũ Quần Phương ở ngõ Tức Mặc, thì nghe tiếng cười ran
rỉnh, vào thì thấy Trần Việt Phương ở đấy.
Tôi đã biết tiếng ông này từ hồi học Chu Văn An, ông ấy mà nói chuyện thì cả
trường mê tít. Trước đây ít hôm ở nhà Bằng, tôi đã nghe có tập thơ của một tay
trí thức nào đấy, 2 tập, một tập thơ chính trị, một tập thơ tình yêu, thì ra
cái ông này. VQPhương nêu lên một số bài khen là có nhân văn. Bằng cũng dẫn những
câu rất thích. Họ uống nước, ăn kẹo, đưa nhau về nhà, đến tận 12g đêm. Tối thứ
tư, tôi đang đứng trên ban công nhà 96 phố Huế với Vũ, thấy Bằng đứng với ông ta ở
ngoài, lại kéo lên mẻ nữa.
- Thơ
tình yêu thì nhất Apollinaire rồi. Ông này chủ trương nói cho hết, nói toàn những
thứ chưa ai biết bao giờ.
- Ông Tagor thì đồ sộ thật... Năm ba mấy tuổi
ông ấy mới tự tay lựa chọn được một tập thơ, Thơ Dâng. Bản dịch tiếng
Pháp của A. Gide cũng rất giỏi, có chỗ người ta bảo còn khổ công hơn cả bản dịch
tiếng Anh nữa. Anh Huy Cận có đấy, mình
mượn thì được. Để hôm nào mình mượn cho Bằng đọc.
- Nhiều
vấn đề sử của mình bây giờ đang bàn. Từ thơ
Cao Bá Quát có thể nhìn ra cái chất của dân tộc trong văn học. Thế giới nó thích
ông Cụ nhà mình lắm, thằng Pháp thì nó nhìn ra từ lâu rồi. Cái chuyện của ông Cụ,
tức là mang truyền thống lịch sử của dân tộc, kết hợp với chủ nghĩa Mác Lênin
trong chính trị, bây giờ trong nghệ thuật phải có một thế hệ cùng làm thì mới
làm được. Lại nói chuyện sử, bây giờ các anh ấy đối chiếu, ví dụ như lúc Bác đặt
là Việt Nam cộng sản Đảng, Quốc tế cộng sản đặt là Đảng Cộng sản Đông Dương, vậy
thì ai đúng, theo nguyên tắc hẳn quốc tế đúng, nhưng ngày càng có có nhiều ý kiến là Cụ đúng. Hay
là năm 1943, Quốc tế cộng sản giải tán, thật ra thì từ năm 1941, Cụ đã chuyển
sang Việt Minh rồi...
Hôm ấy,
mọi người ngồi đến 12 giờ khuya. Trần Việt Phương lại đạp xe về phố Quan Thánh.
Lúc ra cửa, Vũ dặn hôm nào anh Phương cho Vũ xem thơ với. Nghe Vũ kể hôm sau,
ông ta mang thơ đến và ngồi nói chuyện suốt một buổi chiều. Nhưng mà ngay từ
lúc chia tay đêm trước, Vũ đã bảo với tôi:
- Tao phải
bảo con Quỳnh với thằng Bằng mới được, dạo này chúng nó đú đởn với thằng kia
nhiều quá. Đéo tin thằng ấy được, biết đâu nó là do ông Đồng sai đi, ông Đồng sủng
ái thằng ấy lắm, thằng ấy trước đã chơi lân la với bọn Huy Cận, Xuân Diệu, bây
giờ lại lân la với bọn mình. Cứ là tránh xa nó ra, bọn chính trị bao giờ cũng
phe phái, tao nghe nói TW mình cũng nát như tương. Lúc ông Nguyễn Chí Thanh chết,
bọn này sung sướng lắm. Nó đéo thương nhau như mình thương ông đại tướng đâu.
- Nhưng
nghe đâu cái ông Thanh cũng ghê lắm.
- Ừ, là
hãy nói chuyện thế. Thuở nhỏ, tao phục nhất là ba loại người: nhà chính khách,
nhà bác học với lại bọn nghệ sĩ. Bây giờ thì chỉ hai loại sau thôi, còn loại thứ
nhất thấy ghê ghê, không chơi được với nó, nó đánh nhau để nó lên thì tất có thằng
đổ, mình dính vào thằng lên cũng chết mà dính vào thằng đổ thì nó có thể bắt
mình nữa kia.
... Hôm
sau, tôi bàn thêm chuyện này với Chu, Chu bảo thằng Vũ nghĩ thế cũng là phải.
Không dây dưa gì với bọn nó cả.
TVP mượn
tập thơ Vũ về và mang trả đúng thời hạn đã hứa. Vũ kể:
- Lão ấy
đến chậm có 10 phút mà xin lỗi tao mãi.
- Lão ấy
bảo đã đọc hết thơ tao, đọc cả cho ông Đồng nghe. Như trong tập Thơ ba năm lấy hai bài của tao, ông Đồng thích bài Tầng năm hơn là Những con đường.
Vũ đưa
ra quyển Hương cây đầy những chữ đỏ phê bên mép trang giấy và những
khuyên tròn. Thì ra,TVP đã chuẩn bị một tập để tặng Vũ bằng cách ghi vào nhiều nhận xét rất tinh tế, về từng chữ, về trình bày, về cả những cái chấm
trong đó và nhận xét chung:
- Trong
tập có những cái có và những cái thiếu. Những cái đã có làm cho người ta sung
sướng. Những cái thiếu cũng không làm cho người ta buồn vì người ta chỉ ngạc
nhiên không hiểu tại sao mà có.
Nhưng mà
người ta càng thấy cấp thiết một cái hơi thơ thứ hai. "Một nhà thơ không biết chết
cho đúng lúc thì nhà thơ đó không đáng sống" Jean Corteau đã bảo thế.
Như vậy
là Vũ được một quyển, Bằng Việt được lão tặng cho một quyển khác. Tôi chỉ bảo thế
tức là lão dăng bẫy chúng mày rồi, lão ấy đã chuẩn bị từ trước.
- TVP
đưa tao xem tập thơ. Lúc đầu tao cũng chỉ khen chung chung, lão ấy buồn lắm, sau
không nói gì. Tao bảo thơ của anh hơi khô, lão ấy bảo, chỉ thèm một khả năng
như của mình thế này này. Lão ấy còn cho biết ông Đồng có đọc bọn trẻ, ông ấy bảo 80% văn nghệ
mình bây giờ là công sức của anh em trẻ.
TVP hẹn
hôm nào đến nhà lão ấy chơi. Lão ấy sẽ đọc cho một bài thơ mới viết về Liên xô
và Trung quốc bắn nhau. Tao bảo em cũng chẳng hiểu sách vở gì. Lão ấy bảo thế
thì được, cứ đến, cần cái gì lão ấy cũng cung cấp, cả sách vở lẫn tin tức. Hôm
nào sẽ gặp anh Tô một buổi nữa.
Nhiều lần,
Vũ chợt nghĩ, khéo lão này được cấp trên giao cho nhiệm vụ phải đi điều tra bọn
trẻ hay sao ấy. Nhưng rồi Vũ cũng tự hào. Như thế nào đi nữa, thì cũng chứng tỏ
rằng mình cũng nổi tiếng, nó phải nể mình, và mình làm được việc.
...
Trong một buổi sáng mưa, ngồi nói chuyện, Vũ sẽ có thể tự hào mà thốt lên:
- Mình
cũng vẫn chưa tự kiêu bằng bọn trước. Hồi trước Xuân Diệu cùng với Huy Cận ra
Nxb Xuân Huy. Rồi Xuân Diệu đề tựa cho Huy Cận: Thi sĩ với mái tóc như túm lông chim lông
cò... Anh đi trong đời. Và từ ngay loài người có Huy Cận. Loài người nhớ, chứ không phải nhân dân với Tổ quốc nữa.